W rozdziałach poświęconych rozwojowi dzieci prześledziliśmy, w jaki sposób dziecko w miarę wzrastania nabywa różnych nawyków, które pomagają mu później w przystosowaniu do środowiska. Jego czynności zwykle strukturyzowały się od prostych do bardziej skomplikowanych, i od czynności przypadkowych do czynności dobieranych selektywnie. W podobny sposób rozwija się potrzeba coraz większej selektywności i złożoności w sferze reakcji emocjonalnych.

Celem psychoterapii jest uwolnienie neurotyka od symptomów, rozwinięcie jego zdolności do przeżywania szczęścia, efektywności, spontaniczności, pomoc w społecznej adaptacji. Można to osiągnąć wszelkimi metodami, które podniosą jego samoocenę i poprawią poczucie bezpieczeństwa, uwolnią stłumione impulsy, ułatwią wgląd w siebie i samoakceptację, pomogą w kreowaniu pozytywnych celów.

Mechanizm zahamowania reakcji nazywa się niekiedy wyparciem. Działa on tak, jakby poddana mu osoba powtarzała sobie: „Jeśli nie będę wiedzieć o moich groźnych impulsach, nie będę ich mieć. Zapomnę o nich, a wówczas przestaną istnieć”. Stłumienie jest bardzo powszechnym mechanizmem, a nawet – do pewnego stopnia – użytecznym społecznie. W przypadku dużego niedostosowania ludzie potrafią całkowicie stłumić w sobie nawet tak silny popęd, jak popęd płciowy. Jednakże tak potężna siła nie pozwoli się bezkarnie „pogrzebać żywcem”. Musi się w końcu ujawnić w postaci symptomów, które omówimy w dwóch następnych rozdziałach.

Wiemy, że przedział .rozciągający się między dwoma odchyleniami standardowymi poniżej średniej a dwoma odchyleniami powyżej średniej obejmuje około 95% przypadków (ryc. 13-6: tabl. 13-6, kolumna 3). Stąd też, pamiętając o tych wartościach, możemy określić granice ufności tworzące przedział, wewnątrz którego będzie się mieścić średnia. Na przykład, jeśli przyjmiemy, że dla praworęcznych średnia siła ściskania wynosi 50,0, a błąd standardowy 1,0, które to wartości ustalono na podstawie jednej próbki, to możemy powiedzieć, że jest 95 szans na 100, że średnia z populacji dla praworęcznych mężczyzn wypadnie między 48, tj. (50 – 2 X 1), a 52, tj. (50 + 2X1), (Poprzednio posłużyliśmy się tą formą wyrażania prawdopodobieństwa przy omawianiu średniego wyniku klasy II, s, 561). W inny sposób możemy to ująć następująco: gdybyśmy powtórzyli ten eksperyment wiele razy, za każdym razem otrzymalibyśmy inną średnią i inne przedziały .ufności, lecz 95% tych przedziałów będzie zawierać średnią z populacjiZa pomocą tablicy 13-6 możemy ustalić również inne granice ufności.

Osoba uzależniona to ktoś, kto nadmiernie pije w sposób stały, co szkodzi jego zdrowiu, relacjom społecznym, a także wydajności w pracy i sprawowaniu jakiejkolwiek odpowiedzialności. Jak w każdej innej chorobie, zanim można będzie udzielić pacjentowi pomocy, konieczne jest rozpoznanie symptomów. Poniżej podajemy etapy postępującego uzależnienia alkoholowego.

Kiedy bezpośredni atak na przeszkodę nie powiódł się, dziecko często zwraca swoją agresję przeciwko jakiejś niewinnej osobie lub rzeczy, próbując rozładować napięcie narosłe wskutek zagrożenia po doznanym niepowodzeniu. Ustroje totalitarne często wynajdywały swoje „kozły ofiarne”, próbując odwrócić uwagę ludzi od rzeczywistych prześladowców. Wystarczy wspomnieć politykę wobec Żydów w nazistowskich Niemczech. Mechanizm przeniesienia agresji sprawia, że wszystko może symbolizować znienawidzoną przeszkodę. Wiele zbrodni popełniono wskutek nienawiści rozbudzonej przeciw ludziom lub instytucjom mającym symbolicznie wyrażać źródło frustracji.

Niektórzy ludzie świadomi licznych negatywnych skutków emocji twierdzą, że emocje należy wyeliminować. Kiedy uświadamia się im, że wymagałoby to zniszczenia sporej części mózgu, sugerują czasami posunięcie zastępcze. Wystarczy, mówią, wyeliminować świadomość emocji. Osiągnięcie tego efektu nie zaszkodzi mózgowi, twierdzą, wystarczy bowiem tylko przeciąć nerwy, które przewodzą uczucia.

Niepokój, który trwa, pomimo że zostały przedsięwzięte właściwe środki zapobiegawcze, i atak paniki, który występuje „spontanicz- nie”, są przejawami lęku, którego źródło zostało wyparte. Lęk jest symptomem zrepresjonowanego pobudzenia emocjonalnego.

W toku rozwoju dziecko zmienia swoje pierwotne, niespójne reakcje na określone wzorce reakcji. Omawialiśmy je w rozdziale dwunastym jako atak na obiekt emocji, dążenie ku niemu, ucieczkę i rezygnację – odpowiadające emocjom gniewu, miłości, strachu i przygnębienia.

Gromadzimy wyniki i opracowujemy je w celu wyciągnięcia wniosków. Tak więc badamy dane ze spisu ludności, aby przekonać się, czy wzrasta przeciętny wiek ludności, czy trwa nadal tendencja do przenoszenia się z centrum miasta na przedmieścia itd. Podobnie badamy wyniki naszych eksperymentów, aby ustalić, jaki wpływ miały warunki ćwiczenia na ostateczne osiągnięcia, interesujemy się np. tym, jak siła dźwięku wpływa na próg słyszenia wysokości dźwięku, jakie skutki pociągają za sobą różne metody wychowywania dzieci. Aby wyprowadzić z tych wyników wnioski statystyczne, musimy zbadać zależności w nich występujące oraz przeprowadzić odpowiednie porównania, które by wykazały, że pewne warunki są bardziej sprzyjające od innych lub że wielkość jednej zmiennej wiąże się z obecnością lub nieobecnością, albo też z wielkością innej zmiennej. Wnioski te wyciąga się zawsze w warunkach, które cechuje pewien stopień niepewności spowodowanej przez błędy związane z pobieraniem próbki oraz błędy pomiarowe (które omówimy niżej). Jeśli testy statystyczne wykażą, że wielkość efektu stwierdzonego w naszych porównaniach przewyższa znacznie wielkość błędu, możemy mieć wówczas zaufanie do otrzymanych rezultatów.

Zauważono, że tuż po urodzeniu potrafimy dokonać rozróżnienia jedynie między dwoma emocjonalnymi odczuciami – bólem lub dyskomfortem związanymi z określonym stresem i napięciem „pobudzenia” oraz łagodną przyjemnością czerpaną z uczucia, które Watson nazwał „miłością”.

Jeśli dążenia dziecka będą blokowane pojawianiem się przeszkód niemożliwych do pokonania, może ono zacząć nawykowo reagować ucieczką. Może przyjąć zwyczaj ukrywania się, a w każdym razie będzie starało się unikać ryzyka dalszych przykrości, wstydu i frustracji. Forma wycofywania się jest bardzo często spotykana również wśród dorosłych. Niektórzy zwykli unikać relacji z ludźmi, którzy przewyższają ich pod jakimś względem. Kobiety o silnych zahamowaniach seksualnych mogą uciekać od towarzystwa mężczyzn oraz od sytuacji, które znamionują jakiekolwiek zbliżenie z mężczyznami.