Znany fizjolog z Harvardu, WALTER B. CANNON, zauważył, że zmiany zachodzące w ciele pod wpływem zagrożenia są użyteczne dla osób, które muszą walczyć lub uciekać. Zatrzymanie trawienia, przyspieszenie pulsu, rozszerzenie naczyń krwionośnych manifestujące się wypiekami – wszystkie te zmiany mają na celu dostarczenie większej ilości krwi do mięśni rąk i nóg. Jak już zaznaczyliśmy, adrenalina wydzielana do krwi w chwilach silnego zagrożenia nie tylko przyspiesza bicie serca i zmniejsza zmęczenie mięśni, ale również zwiększa krzepliwość krwi. Zmiany te są korzystne dla człowieka stojącego w obliczu niebezpieczeństwa, z którym musi sobie poradzić, ale w którym może również zostać zraniony.

Dana osobowość, jest oczywiście, produktem swego rozwoju, lecz ocenia się ją czy też charakteryzuje według tego, w jaki sposób przejawia się ona aktualnie. Zgodnie z rozróżnieniem rozwojowego i sytuacyjnego punktu widzenia, które to rozróżnienie przeprowadzamy od czasu do czasu, możemy powiedzieć, że aktualną osobowość można z r o z um i e ć na podstawie jej historii rezwoju, lecz określić – na podstawie jej aktualnych działań. Tak więc interesuje nas, w jaki snosób dana osoba obecnie układa swe stosunki z innymi ludźmi, chociaż mogła ona wieloma drogami dojść do tego, jaka jest w tej chwili.

Jako drugi przykład weźmy wyniki w testach czytania, osiągnięte przez dzieci pochodzenia hiszpańskiego zamieszkałe w Los Angeles, w porównaniu z wynikami, które osiągnęły w Los Angeles inne dzieci. Dzieci pochodzenia hiszpańskiego osiągały gorsze wyniki niż inne dzieci, jeśli weźmiemy pod uwagę średnie, lecz także i tutaj wyniki obu tych grup w znacznym stopniu zachodzą na siebie, przy czym niektóre wyniki dzieci pochodzenia hiszpańskiego były bardzo dobre, a niektóre bardzo słabe. Dlatego też nie możemy polegać na otrzymanych różnicach między średnimi wynikami, zanim nie zbadamy ich istotności. Dopiero wówczas będziemy mogli powiedzieć, czy średnie obu populacji różnią się o wielkość, która jest statystycznie istotna.

Słyszy się czasami opinię, że gdybyśmy znali postawy danej osoby, moglibyśmy przewidzieć, jak się ona zachowa w konkretnej sytuacji. Często tak rzeczywiście jest, choć z całą pewnością nie zawsze. Relacje między postawami a zachowaniami badał w Ameryce LA PIERE, a wyniki swoich badań opublikował w 1934 roku. Biały socjolog podróżował po Ameryce w towarzystwie eleganckiego chińskiego małżeństwa. Zatrzymywali się i jadali w licznych hotelach i restauracjach, i tylko raz odmówiono im obsługi. Później do wszystkich tych miejsc wysłano listy z zapytaniem, czy właściciele skłonni byliby przyjąć Chińczyków. Dziewięćdziesiąt procent odpowiedzi brzmiało „nie” — czyli nie chciano obsługiwać Chińczyków. Wyrażona w ten sposób postawa była sprzeczna z zachowaniem w stosunku do chińskiego małżeństwa, podróżującego z socjologiem.

Chociaż ta różnica między wynikami wyrażónymi w formie korelacji a rezultatami, przedstawionymi w formie średnich, jest na pierwszy rzut oka zagadkowa, to dzięki innemu przykładowi straci ona nieco na tajemniczości. Zastanówmy się nad wzrostem dzieci w zależności od wzrostu jch rodziców, W kilku ostatnich dziesięcioleciach dzięki lepszemu odżywianiu i opanowaniu wielu chorób znacznie się zwiększył przeciętny wzrost, toteż obecnie dzieci są na ogół wyżgłównie wyniki czterecn par, wjftnuw.ywuiyn „„„„..w .. – – kontrastowych środowiskach. Wynika więc z tego, że skrajne różnice środowiskowe mogą wpływać na wyniki testu inteligencji nawet u bliźniąt jednojajowych (Newman, Freeman i Holzinger, 1937: McNe- mar, 1938).

Trapiony obsesją neurotyk często próbuje przeciwdziałać swym przerażającym myślom przez specyficzne działanie. Działania takie nazywamy kompulsjami. Jeśli – na przykład – dana osoba ma obsesję zabicia ojca, może odczuwać przymus wypowiadania chroniącego go życzenia albo składania rąk w modlitewnym geście. W innym przypadku może czuć się zmuszona do ciągłego mycia rąk, jeśli obsesja podpowiada jej, że wszystko wokół skażone jest śmiercionośnymi zarazkami. Natrętne mycie rąk jest jedną z najpowszechniejszych kompulsji. Czasem przybiera ona tak intensywną postać, że dłonie są stale boleśnie podrażnione.

Jednym z najpowszechniejszych symptomów neurotycznych jest stan permanentnego strachu. W przeciwieństwie do normalnego strachu, który jest reakcją na zagrażający bodziec, strach neurotyczny jest odpowiedzią na przewidywane trudności w przyszłości. Aby rozróżnić oba te rodzaje strachu, strach neurotyczny przyjęto nazywać lękiem.

Jest faktem, że pojęcie wieku umysłowego jest niezbyt użyteczne powyżej 13 roku życia. Poniżej tego wieku nietrudno jest znaleźć testy, które starsza grupa potrafi rozwiązać, a dzieci o rok młodsze –

Niewiele jest osób, które są w pełni zadowolone z siebie. Większość ludzi jest przekonana, że brak im pewnych właściwości, które gwarantują „społeczny sukces”. Wśród tych właściwości szczególnie wymienia się jedną, popularnie nazywaną „osobowością”, często myloną z urokiem osobistym lub z czymś, co powoduje, że mówimy o jego właścicielu: „Oto ktoś z osobowością”.

Kiedy źródła neurotycznego lęku zostaną ujawnione, zazwyczaj okazuje się, że są to życzenia, potrzeby i wspomnienia, które spotkały się kiedyś z silną dezaprobatą rodziców lub dezaprobatą społeczną. Potrzeba akceptacji zmusiła jednostkę do wyparcia tych pragnień, których ujawnienie spowodowałoby utratę tej akceptacji. To, które motywy zostają wyparte, zależy od konkretnych doświadczeń jednostki. Prawie każdy popęd lub motyw może zostać skojarzony z dezaprobatą.

Jest to bardzo znamienna grupa nerwic ze względu na to, że objawiają się poprzez ciało. Freud, opisując stan, w którym konflikt psychologiczny przetworzony zostaje na symptom somatyczny, nazwał go konwersją histeryczną. Termin „histeria” sięga jeszcze czasów starożytnej greckiej medycyny. Pochodzi od greckiej nazwy macicy. Odzwierciedla dawny pogląd, że histeria dotyczy wyłącznie kobiet i wiąże się z zaburzeniem funkcjonowania macicy. W mowie potocznej słowo to oznacza stan skrajnego pobudzenia emocjonalnego: „Ta kobieta jest histeryczką”. W psychiatrii termin ów dotyczy osób, które lęk przetwarzają w symptomy będące mniej lub bardziej niezależne od reszty osobowości histeryka.

Dość powszechnym mechanizmem złagodzenia lęku wywołanego własnymi pragnieniami jest postępowanie zgodne z bardzo sztywnymi regułami zachowania. Zahamowana osobowość wyszukiwać będzie maksymalnie zrytualizowane sposoby postępowania w życiu i nalegać na wybór rutynowych metod działania w pracy.