Testy zdolności klasyfikuje się czasem według tego, jak szerokie zastosowanie mają mierzone przez nie zdolności. Tak więc, istnieją testy uzdolnień do wykonywania czynności mających szeroki zakres zastosowania. Spośród testów zdolności ogólnych najlepiej znane są testy ogólnej inteligencji, które omówimy obszerniej w dalszej części tego rozdziału. Jest wiele testów zdolności mechanicznych, ponieważ znaczną część prac na świecie wykonuje się albo ręcznie, albo za pomocą urządzeń mechanicznych (ryc. 14-1).

Dlaczego nie dowierzamy rezultatom starannych badań tego rodzaju, które wskazują na różnice istotne? Mamy zaufanie do samych badań i otrzymanych w nich danych, lecz musimy strzec się wyciągania z nich ogólnych wniosków o Włochach, Szwedach czy innych narodowościach. Inny eksperyment wyjaśni nam, dlaczego musimy być ostrożni. W eksperymencie tym (Franzblau, 1935) badano dziewczęta amerykańskie pochodzenia duńskiego i włoskiego, używając testu nie wymagającego znajomości jakiegoś określonego języka: test ten znany jest jako Międzynarodowy Test Inteligencji (International Intelligence Test). Pomiędzy dziewczętami pochodzenia duńskiego i włoskiego stwierdzono różnice tego samego rzędu, jakie widzimy w tablicy 15-10 między dziećmi pochodzenia szwedzkiego i włoskiego. Następnie przeprowadzono badania testowe nad dziewczętami duńskimi i włoskimi w ich krajach ojczystych, starając się jak najlepiej dobrać jednakowe poziomy społeczno-ekonomiczne. W ich rodzinnych stronach nie było istotnych różnic między średnimi wynikami dziewcząt duńskich i włoskich. Badania te przemawiają silnie za hipotezą, według której przyczyną stwierdzanych w Ameryce różnic jest fakt, że emigracja do Stanów obejmowała w poszczególnych krajach różne warstwy społeczne.

Ponieważ test inteligencji ma mierzyć raczej bystrość umysłu niż rezultaty specjalnego ćwiczenia, trzeba znaleźć takie zadania testowe, które można rozwiązać bez określonego przygotowania. Innymi słowy, test inteligencji ma być raczej testem zdolności niż testem wiadomości i umiejętności, musi więc być odpowiednio skonstruowany.

Opracowanie zadowalających teorii typów nie jest rzeczą niemożliwą. Być może, w końcu podzielimy ludzi na typy tak odrębne, jak w przypadku podziału według grup krwi, co tak bardzo przyczyniło się do powodzenia transfuzji krwi. Nie ma żadnych dających się logicznie uzasadnić zastrzeżeń przeciwko takim teoriom, jest jednakże faktem, że teorie obecne nie dostarczyły materiałów dowodowych potrzebnych do ich zweryfikowania. Nawet gdyby dowody takie były bardziej przekonywające, z teoriami typów nadal związane byłyby dwa niebezpieczeństwa.

Często podnosi się zagadnienie stosunku między niestabilnością emocjonalną i nerwicowością a zdolnościami twórczymi. Łatwo można przypomnieć sobie wybitnych artystów i pisarzy dręczonych osobistymi problemami, których zdolności twórcze mogły zatem wypływać z wewnętrznych konfliktów. Zdania co do tej sprawy są podzielone nawet wśród psychoanalityków, którzy posiadają znaczne doświadczenie, mając jako lekarze do czynienia z artystami.- i innymi twórcami cierpiącymi na różne zaburzenia. Kris (1952) uważa, że nerwicowość odgrywa pozytywną rolę w twórczości artystycznej, podczas gdy Kubie (1958) sądzi, że chociaż można ją znaleźć wśród artystów tak samo jak wśród innych ludzi, stanowi ona w istocie przeszkodę dla ich artystycznych osiągnięć. W związku z tym warto przytoczyć kilka spostrzeżeń:

Niektórzy ludzie są bardziej pomysłowi, wynalazczy i twórczy niż inni: należałoby się przekonać, czy tacy ludzie mają jakieś wspólne cechy. Chociaż oznacza to, że będziemy musieli uprzedzić nieco nasze rozważania nad oceną osobowości (rozdział 16), warto przytoczyć w tym miejscu niektóre główne sposoby podejścia do tego problemu.

Wiadomo z grubsza, w jaki sposób kształtuje się osobowość. Wspomnieliśmy już o doniosłym znaczeniu dziedziczności, dojrzewania, ćwiczenia w okresie niemowlęctwa, motywów społecznych nabytych w drodze uczenia się oraz schematów percepcyjnych. Obecnie będziemy się starali dokonać pewnego rodzaju podsumowania: w jaki sposób liczne czynniki działające w trakcie rozwoju i procesu uspołeczniania danej jednostki ukształtowały ją w określoną osobę, którą się zajmujemy, i jak one wpływają na nasz sposób widzenia tej osoby. Konkretna osoba, którą się właśnie interesujemy, jest produktem końcowym, wynikłym z realizacji – w trakcie dorastania – jej potencjalnych możliwości. Nasze zadanie polega na zrozumieniu, jak skutki doświadczeń i przeżyć ukształtowały strukturę, która stanowi o specyfice danej jednostki. Z naszego punktu widzenia jest to jej osobowość, z jej punktu widzenia jest to jej ,,j a”.

Podnoszenie się średniego ilorazu inteligencji Murzynów urodzonych na Południu, którzy przenieśli się do Filadelfii (s. 649), świadczy, że wraz z poprawą środowiska można oczekiwać poprawy wyników, Rezultaty innych badań prowadzą do podobnych wniosków (np. Klineberg, 1935). Mimo to utrzymuje się różnica między średnimi ilorazami inteligencji, chociaż oczywiście rozkład ich jest taki, że na podstawie samej przynależności rasowej nigdy nie można powiedzieć, czy dany osobnik jest inteligentny czy nie. Chociaż według testów inteligencji wybitnie inteligentnych Murzynów jest proporcjonalnie mniej niż wybitnie inteligentnych białych, to oczywiście jest wielu

Korzyści, jakie dają przedszkola, nie polegają oczywiście na podnoszeniu ilorazów inteligencji. Przedszkole ma wiele zalet, a zwłaszcza tę, że pomaga małemu dziecku w osiągnięciu przystosowania społecznego w kontaktach z innymi dziećmi i dorosłymi. Ci psychologowie, którzy uważają, że zebrany materiał dowodowy świadczy co najwyżej o słabym przyroście I.I. na skutek uczęszczania do przedszkola, mogą jednak mieć równie przychylny stosunek do przedszkola jak i ci, którzy sądzą, że podnosi ono poziom inteligencji.

Niezwykle wysoki procent muzyków w rodzinie Bacha zdaje się wskazywać na dziedziczność talentu muzycznego, chociaż działały tu również zachęcające wpływy otoczenia. Wszyscy, których nazwiska znajdują się w ramkach oznaczonych grubszymi liniąmi, byli zdolnymi muzykami i wszyscy oprócz dwóch zarabiali na utrzymanie jako muzycy, (źródło: Sandiford, 1938). niem w szkole, tylko ci, którzy są wystarczająco inteligentni, będą kontynuować naukę w szkole średniej i wyższej. To zjawisko pozostawania w szkole jednostek bardziej inteligentnych mogłoby być przyczyną istotnej korelacji między inteligencją a wykształceniem. Korelacja ta wystąpiłaby nawet Wtedy, gdyby stopień wykształcenia nie miał żadnego wpływu na wyniki testu inteligencji. Istnieje jednak możliwość, że większe doświadczenie nabyte w szkole wpływa na wzrost mierzonej inteligencji. Jest także również prawdopOdobnę, że pewne wpływy dcr- mowe i społeczne dłużej utrzymują dziecko w szkole i one mogą także oddziaływać na wyniki testów inteligencji, nawet jeśli wyniki te nie zależą od samego wykształcenia.

Myślenie jest to takie zachowanie, które opiera się na ideach, tj. procesach przedstawieniowych czyli symbolicznych. Gdy jemy jabłko lub gdy przechodzimy przez pokój, nie musimy myśleć (choć oczywiście możemy), lecz jeśli spróbujemy przedstawić sobie smak czegoś, czego w danej chwili nie jemy, lub przechadzkę, której obecnie nie odbywamy, wówczas musimy się posłużyć jakimś rodzajem symbolicznego przedstawienia. Takie symboliczne przedstawianie jest charakterystyczne dla myślenia. Przedmiotem myślenia mogą być rzeczy i zdarzenia nieobecne, zapamiętane lub wyobrażone (jak również rzeczy i zdarzenia aktualnie spostrzegane): ponieważ jest ono symboliczne, może obejmować szerszy zakres treści niż inne rodzaje czynności. Myślenie obejmuje także spostrzeżenia i czynności aktualne, lecz operuje ich znaczeniami w sposób wychodzący poza teraźniejszość, a zatem myślenie odzwierciedla i analizuje to, co jest dane w spostrzeżeniach.

Każdy człowiek reaguje w swój własny sposób na wpływy społeczne, działające na niego. Myśl tę efektownie wyraził Allport: „W tym samym ogniu, w którym masło mięknie, jajko twardnieje” (Allport, 1937, s. 102).