Później (s. 704-714) zapoznamy się z teoriami osobowości, które kładą nacisk na historię rozwoju jednostki. Allport uznaje fakt, że rozwój kształtuje jednostkę, lecz woli nie przywiązywać zbytniej wagi do historii rozwoju cech. Szczególnie wyraźną ilustracją poglądów Allporta jest jego przekonanie o funkcjonalnej autonomii motywów. Ma to oznaczać, że obecny motyw może kierować zachowaniem bez jakiegokolwiek podtrzymania ze strony wzmocnień, które istniały poprzednio, gdy dany system motywów dopiero się rozwijał. Tak więc, skąpiec mógł w młodości cierpieć niedostatek i dlatego wskutek przeżywanego niepokoju stał się bardzo oszczędny. Jego obecne skąpstwo nie jest już jednak związane z potrzebą pieniędzy, lecz raczej odzwierciedla zainteresowanie pieniędzmi ze względu na nie same. Zastrzeżenia Allporta w stosunku do podejścia rozwojowego wyrażają się nie w przeciwstawianiu się próbom zrozumienia czyjejś osobowości w kategoriach jej indywidualnej historii, lecz w przekonaniu, że podkreślanie znaczenia rozwoju prowadzi do doktryny, według której człowiek jest raczej „popychany” przez różne wpływy z przeszłości niż „pociągany” przez obecne lub przyszłe cele Sądzi on, ze normalni, zdrowi, dorośli ludzie są motywowani przez swą orientację na te czy inne wartości i przez swe obecne systemy zainteresowań, niezależnie od dawnego pochodzenia tych wartości i zainteresowań (Allport, 1960, s. 28).

Przez pojęcie manii rozumiemy zaburzenia podobne do nerwic kompulsywnych w tym sensie, że wymagają one wykonywania określonych działań „wbrew własnej woli”. Inaczej jednak niż w nerwicach kompulsywnych, manie zmuszają swe ofiary do dokonywania czynów sprzecznych z prawem, jak kradzieże, podpalenia, znieważenia, gwałty i morderstwa. Odbywa się to tak, jakby obsesyjna myśl musiała być wcielana w życie, a nie tłumiona.

Mechanizm wyparcia prowadzi do nieadekwatnych zmian przystosowawczych, ponieważ tak naprawdę nie spełnia on swego zadania. Gdyby wyparcie mogło całkowicie wymazać pamięć pewnych wspomnień, to ślady bolesnych zdarzeń znikłyby całkowicie z naszych umysłów. Jednakże działa ono na zasadzie zahamowania pamięci, represji określonych wspomnień. We wcześniejszych rozdziałach pokazaliśmy, że wyparcie stanowi proces, poprzez który zostaje związana z bodźcem reakcja zastępcza. W przypadku represji reakcja zastępcza, to reakcja „nieprzypominania sobie”. Freudyści powiedzieliby, że wspomnienie to zostało zepchnięte do nieświadomej części umysłu. Psychologia obiektywna raczej mówi, że akt przypomnienia nie zostaje w pełni przeprowadzony w swej pierwotnej formie. Termin ten jest jednak przydatny jako nazwa dla treści zrepresjonowanych. Jeśli potraktujemy go jako synonim samej „represji”, a nie nazwę jakiegoś odrębnego bytu, wówczas można go uznać za termin w pełni naukowy.

Rozkład wzrostu 868 445 amerykańskich poborowych na I wojnę światową. Lewy koniec krzywej jest obcięty, gdyż odrzucano mężczyzn bardzo niskich. (Źródło: Davenport i Love, 1921). cając kolo ruletki. Dawno temu Franciszek Galton (1889) zaprojektował przyrząd składający się z wielu szeregów gwoździ wbitych w pochylą deskę. Wsypywano na nie przez lejek śrut, który wpadał do przegródek umieszczonych za gwoździami (ryc. 13-5). „Losowe” czynniki, polegające na odbijaniu się kulek śrutu od gwoździ i jednych kulek od drugich, prowadziły w rezultacie do symetrycznego rozkładu śrutu. Większość śrutu wpadała do środkowych przegródek, lecz niektóre kulki dostawały się do przegródek skrajnych. Jest to użyteczny sposób poglądowego pokazania, co rozumiemy przez rozkład losowy, który ściśle odpowiada krzywej „normalnej”.

Chociaż ludzie różnią się jeszcze pod wieloma innymi względami, w rozdziale tym będziemy się zajmowali badaniem uzdolnień, tj. różnic indywidualnych z punktu widzenia wiedzy, ogólnych zdolności i nabytych umiejętności.

Przez wiele lat żaden inny wymiar osobowości nie przyciągał tyle uwagi, co wymiar określony tą parą pojęć. Na przykład Jung zdefiniował ekstrawertyka jako osobę zainteresowaną bardziej zewnętrznym światem przedmiotów i ludzi, introwertyk zaś to według niego ktoś, kogo pociąga bardziej świat własnych myśli i uczuć.

Jednostka o psychopatycznej osobowości nie ma skrupułów moralnych ani świadomości moralności. Człowiek taki robi i bierze to, na co ma ochotę i co mu dyktuje przelotny kaprys. Nie ma żadnego poczucia winy i potrafi kłamać bez zmrużenia oka.

Przy patologicznej intoksykacji jednostka reaguje gwałtownie nawet na niewielką ilość alkoholu, a po wytrzeźwieniu pojawia się amnezja dotycząca najbardziej ekstremalnych zachowań. Sinclair Lewis w książce Arrowsmith doskonale opisuje przypadek patologicznego upojenia – pijany student Duer, którego bohater powieści powstrzymuje od zabójstwa, następnego dnia nie pamięta już tego zajścia.

Nieraz określona sytuacja następuje nagle i nie ma czasu na żmudne reinterpretacje. W takich wypadkach szczypta poczucia humoru i realistycznego dystansu może być nieoceniona. Śmiech, nawet jeśli wydaje się niestosowny, pomaga zmniejszyć napięcie emocjonalne. Poczucie realizmu chroni zwykle ludzi przed traktowaniem siebie zbyt poważnie. Relaksujący efekt poczucia humoru polega po części na tym, że pozwala na działanie, a każda inna czynność pomaga w takich chwilach pozbyć się emocjonalnego napięcia. Tak więc dobrą receptą na natychmiastową redukcję napięcia jest jakiekolwiek zajęcie. Popularne rady, by wówczas „przebiec wokół domu” albo pójść narąbać drzewa, były psychologicznie uzasadnione.

Dorośli, którzy są rzeczywiście dojrzali, rozwiązują własne problemy z takim samym obiektywizmem, z jakim odnoszą się do problemów, które ich osobiście nie dotyczą. Rozważają sytuację obiektywnie i analizują wszystkie jej czynniki. Następnie ustalają ich hierarchię ważności i analizują wzajemne relacje. Aby uzyskać potwierdzenie realizmu własnego osądu, konsultują wnioski z oso- bą postronną. Potem rozważają możliwe warianty postępowania. Biorą pod uwagę wszystkie dające się przewidzieć konsekwencje zarówno najbliższe, jak i dalsze. Na koniec decydują, który z ułożonych planów należy wybrać i – ewentualnie – którym z wariantów go zastąpić, gdyby zmieniły się okoliczności, które zadecydowały o pierwszym wyborze. Działają zgodnie z podjętą decyzją, energicznie i z całym zaangażowaniem. Jeśli pomimo włożonych wysiłków ponoszą porażkę, nie czynią sobie wyrzutów, ponieważ mogą z całą uczciwością powiedzieć, że działali najlepiej, jak potrafili.

S.D. (standard deviation), albo też małą literę grecką sigma (a)3, jest również oparte na odchyleniu od-średniej, jednak nie poprzestaje się na prostym obliczeniu średniej z odchyleń, jak w przypadku odchylenia średniego, ale każde odchylenie podnosi się najpierw do kwadratu, a następnie oblicza się średnią z tych kwadratów. Odchylenie standardowe jest pierwiastkiem kwadratowym z otrzymanego wyniku zgodnie z wzorem:

Gdyby można było uzgodnić znormalizowany zbiór cech wspólnych (na przykład zbiór cech od A do H), charakteryzujących człowieka w sposób wystarczający, wówczas indywidualny profil cech, podobny do pokazanego tutaj, byłby dla danej osoby równie charakterystyczny jak odciski jej palców pod warunkiem, że cechy te byłyby stałe i że można by je zadowalająco określić. za pomocą profilu cech, czyli psych ogramu (ryc 17-2). Problem polega na otrzymaniu krótkiej listy złożonej z takich cech, które by nie były dobrane w sposób dowolny Jedną z nasuwających się metod jest analiza czynnikowa (s. 601). Zebranie bardzo wielu ocen czy wskaźników dotyczących tych samych ludzi powinno pozwolić nam na stwierdzenie, które cechy są ze sobą związane, tak abyśmy mogli stosować jedną nazwTę do danej wiązki (cluster) cech. Chociaż wielu badaczy stosowało to podejście, możemy wybrać dla