Aby ustalić trafność testu, trzeba mieć jakieś kryterium, w stosunku do którego można by oceniać jego prognozy. Test zdolności szkolnych posiada na przykład kryterium w postaci stopni szkolnych. Dla testów osobowości bardzo trudno jest zapewnić odpowiednie kryteria. W jednej z metod, wspomnianej wyżej, przyjmuje się, że wyniki osób ze skrajnie silnymi zaburzeniami wskazują, do czego powinny być zbliżone wyniki testu odbiegające od normy. Tak więc, osobę „normalną” uznaje się za źle przystosowaną, jeśli wyniki, które osiąga, przypominają wyniki pacjentów szpitali psychiatrycznych. Metoda ta nie jest jednak zbyt zadowalająca, ponieważ osobowość to indywidualna struktura cech, a nie suma odpowiedzi na pytania testu. Gdy odwrrócono tę metodę i poszukiwano „zdrowych” (według oceny tych, którzy znali je najlepiej) jednostek, okazało się, że te „zdrowe” jednostki uzyskują bardzo różne wyniki w inwentarzach osobowości (Barron, 1954). Tak więc, metoda dobierania pytań na podstawie korelacji z przyjętym kryterium, która daje dobre wyniki w testach inteligencji, nie jest równie zadowalająca w przypadku testów osobowości.

Wyniki tego testu mogą być przydatne w przewidywaniu osiągnięć w określonych rodzajach pracy. dzieć, czy dana osoba będzie dobrze pisała na maszynie, to wyniki w teście zręczności palców będą liczyć się wyżej niż wyniki w teście ortografii.

Jak wspomnieliśmy, zadania do testu inteligencji często wybiera się, zakładając, że materiał ten jest z pewnością znany wszystkim badanym. Założenie to jest niezwykle trudne do spełnienia, ponieważ dzieci wiejskie i miejskie nie mają jednakowych doświadczeń, poziom używanego słownictwa jest niejednakowy w rodzinach należących do różnych warstw społecznych, a dokładność subtelnego różnicowania może być w pewnych środowiskach nagradzana, w innych zaś ignorowana. Ze względu na trudności włożono wiele wysiłku w skonstruowanie testów, które byłyby mniej zależne od określonej kultury niż powszechnie znane testy typu binetowskiego. Należy do nich test skonstruowany ' przez Cattella (1949), zwany testem „niezależnym od czynników kulturowych”, oraz test Davisa i Eellsa (1953), określony jako test, który nie uprzywilejowuje żadnych środowisk kulturowych, W obu wypadkach starano się stworzyć testy, które nie stawiałyby w niekorzystnej sytuacji dziecka z niższej klasy społecznej. Rozpatrzmy następujące zdanie:

Testy zdolności klasyfikuje się czasem według tego, jak szerokie zastosowanie mają mierzone przez nie zdolności. Tak więc, istnieją testy uzdolnień do wykonywania czynności mających szeroki zakres zastosowania. Spośród testów zdolności ogólnych najlepiej znane są testy ogólnej inteligencji, które omówimy obszerniej w dalszej części tego rozdziału. Jest wiele testów zdolności mechanicznych, ponieważ znaczną część prac na świecie wykonuje się albo ręcznie, albo za pomocą urządzeń mechanicznych (ryc. 14-1).

Dlaczego nie dowierzamy rezultatom starannych badań tego rodzaju, które wskazują na różnice istotne? Mamy zaufanie do samych badań i otrzymanych w nich danych, lecz musimy strzec się wyciągania z nich ogólnych wniosków o Włochach, Szwedach czy innych narodowościach. Inny eksperyment wyjaśni nam, dlaczego musimy być ostrożni. W eksperymencie tym (Franzblau, 1935) badano dziewczęta amerykańskie pochodzenia duńskiego i włoskiego, używając testu nie wymagającego znajomości jakiegoś określonego języka: test ten znany jest jako Międzynarodowy Test Inteligencji (International Intelligence Test). Pomiędzy dziewczętami pochodzenia duńskiego i włoskiego stwierdzono różnice tego samego rzędu, jakie widzimy w tablicy 15-10 między dziećmi pochodzenia szwedzkiego i włoskiego. Następnie przeprowadzono badania testowe nad dziewczętami duńskimi i włoskimi w ich krajach ojczystych, starając się jak najlepiej dobrać jednakowe poziomy społeczno-ekonomiczne. W ich rodzinnych stronach nie było istotnych różnic między średnimi wynikami dziewcząt duńskich i włoskich. Badania te przemawiają silnie za hipotezą, według której przyczyną stwierdzanych w Ameryce różnic jest fakt, że emigracja do Stanów obejmowała w poszczególnych krajach różne warstwy społeczne.

Ponieważ test inteligencji ma mierzyć raczej bystrość umysłu niż rezultaty specjalnego ćwiczenia, trzeba znaleźć takie zadania testowe, które można rozwiązać bez określonego przygotowania. Innymi słowy, test inteligencji ma być raczej testem zdolności niż testem wiadomości i umiejętności, musi więc być odpowiednio skonstruowany.

Opracowanie zadowalających teorii typów nie jest rzeczą niemożliwą. Być może, w końcu podzielimy ludzi na typy tak odrębne, jak w przypadku podziału według grup krwi, co tak bardzo przyczyniło się do powodzenia transfuzji krwi. Nie ma żadnych dających się logicznie uzasadnić zastrzeżeń przeciwko takim teoriom, jest jednakże faktem, że teorie obecne nie dostarczyły materiałów dowodowych potrzebnych do ich zweryfikowania. Nawet gdyby dowody takie były bardziej przekonywające, z teoriami typów nadal związane byłyby dwa niebezpieczeństwa.

Często podnosi się zagadnienie stosunku między niestabilnością emocjonalną i nerwicowością a zdolnościami twórczymi. Łatwo można przypomnieć sobie wybitnych artystów i pisarzy dręczonych osobistymi problemami, których zdolności twórcze mogły zatem wypływać z wewnętrznych konfliktów. Zdania co do tej sprawy są podzielone nawet wśród psychoanalityków, którzy posiadają znaczne doświadczenie, mając jako lekarze do czynienia z artystami.- i innymi twórcami cierpiącymi na różne zaburzenia. Kris (1952) uważa, że nerwicowość odgrywa pozytywną rolę w twórczości artystycznej, podczas gdy Kubie (1958) sądzi, że chociaż można ją znaleźć wśród artystów tak samo jak wśród innych ludzi, stanowi ona w istocie przeszkodę dla ich artystycznych osiągnięć. W związku z tym warto przytoczyć kilka spostrzeżeń:

Niektórzy ludzie są bardziej pomysłowi, wynalazczy i twórczy niż inni: należałoby się przekonać, czy tacy ludzie mają jakieś wspólne cechy. Chociaż oznacza to, że będziemy musieli uprzedzić nieco nasze rozważania nad oceną osobowości (rozdział 16), warto przytoczyć w tym miejscu niektóre główne sposoby podejścia do tego problemu.

Wiadomo z grubsza, w jaki sposób kształtuje się osobowość. Wspomnieliśmy już o doniosłym znaczeniu dziedziczności, dojrzewania, ćwiczenia w okresie niemowlęctwa, motywów społecznych nabytych w drodze uczenia się oraz schematów percepcyjnych. Obecnie będziemy się starali dokonać pewnego rodzaju podsumowania: w jaki sposób liczne czynniki działające w trakcie rozwoju i procesu uspołeczniania danej jednostki ukształtowały ją w określoną osobę, którą się zajmujemy, i jak one wpływają na nasz sposób widzenia tej osoby. Konkretna osoba, którą się właśnie interesujemy, jest produktem końcowym, wynikłym z realizacji – w trakcie dorastania – jej potencjalnych możliwości. Nasze zadanie polega na zrozumieniu, jak skutki doświadczeń i przeżyć ukształtowały strukturę, która stanowi o specyfice danej jednostki. Z naszego punktu widzenia jest to jej osobowość, z jej punktu widzenia jest to jej ,,j a”.

Podnoszenie się średniego ilorazu inteligencji Murzynów urodzonych na Południu, którzy przenieśli się do Filadelfii (s. 649), świadczy, że wraz z poprawą środowiska można oczekiwać poprawy wyników, Rezultaty innych badań prowadzą do podobnych wniosków (np. Klineberg, 1935). Mimo to utrzymuje się różnica między średnimi ilorazami inteligencji, chociaż oczywiście rozkład ich jest taki, że na podstawie samej przynależności rasowej nigdy nie można powiedzieć, czy dany osobnik jest inteligentny czy nie. Chociaż według testów inteligencji wybitnie inteligentnych Murzynów jest proporcjonalnie mniej niż wybitnie inteligentnych białych, to oczywiście jest wielu

Korzyści, jakie dają przedszkola, nie polegają oczywiście na podnoszeniu ilorazów inteligencji. Przedszkole ma wiele zalet, a zwłaszcza tę, że pomaga małemu dziecku w osiągnięciu przystosowania społecznego w kontaktach z innymi dziećmi i dorosłymi. Ci psychologowie, którzy uważają, że zebrany materiał dowodowy świadczy co najwyżej o słabym przyroście I.I. na skutek uczęszczania do przedszkola, mogą jednak mieć równie przychylny stosunek do przedszkola jak i ci, którzy sądzą, że podnosi ono poziom inteligencji.