Ponieważ każda jednostka jest czymś jedynym w swoim rodzaju, naukowy opis osobowości nastręcza wiele trudności. Musimy znaleźć jakiś sposób, aby zrozumieć, jak trwale cechy zachowania danej osoby wynikają w naturalny sposób z historii jej rozwoju, jej celów oraz ze stojących przed nią życiowych problemów. Zadaniem psychologa jest ustalenie i opisanie, jeśli tylko potrafi to uczynić, struktury osobowości konkretnego człowieka. Gdy mu się to uda, będzie mógł zrozumieć powierzchowne sprzeczności w zachowaniu tego człowieka. To, co dany osobnik czyni, zgodne jest z ogólną strukturą jego osobowości, chociaż jego działania mogą wydawać się sprzeczne komuś, kto tego człowieka nie rozumie. Może on być delikatny w stosunku do swojej rodziny, a przykry dla swych pracowników: może mieć silną budowę ciała, a jednak być nadmiernie zainteresowany swym zdrowiem: skłonny do wzruszeń pod wpływam muzyki, a nieustępliwy w polityce. Nawet na indywidualne osobliwości i dziwactwa można spojrzeć jako na pełne znaczenia przejawy nierozerwalnej jedności, jaką jest ogólna struktura osobowości.

Symbol lub znak przenosi znaczenie Dostarcza on informacji o pewnym przedmiocie lub zdarzeniu, do którego sie odnosi, i w ten sposób osobie, która go odbiera, sugeruje właściwe działanie. Symbole różnią się zatem od bodźców w ogóle tym że wywołują reakcje odpowiednie dla bodźców innych n i z one same. Znak TRUCIZNA ostrzega przed niebezpieczeństwem, lecz to niebezpieczeństwo nie kryje się w samym znaku Znak STOP wstrzymuje ruch, mimo że nie jest barykadą ani przeszkodą. Fakt. żc znaki i słowa przenoszą znaczenia, jest tak dobrze znany, żc dziwnym się wydaje istnienie tak wielu sporów teoretycznych o to. co tworzy znaczenie, oraz nad zależnością między symbolem a jego znaczeniem

Artyści i poeci wykonywali swoje zadanie w ciągu jednego posiedzenia. Dlatego też stadia inkubacji i iluminacji według Wallasa są tu reprezentowane przez fazę produktywną. (Dane z prac Patrick, 1935, 1937, przedstawione graficznie przez Johnsona, 1955). wek. Czynności te przypominały postępowanie uczonego w trakcie weryfikacji. Dzięki większym umiejętnościom poeci poświęcali mniej czasu na dokonywanie poprawek niż osoby nie będące poetami. W pewnym momencie każdy poeta odczuł zadowolenie z osiągnięcia rozwiązania: poemat wyrażał obrany temat w sposób skończony (Patrick, 1935).

Chociaż ramiona i dłonie badanego spoczywały -spokojnie, myśl o dwukrotnym uderzeniu młotkiem prawą ręką wywołała dwie salwy elektrycznych impulsów, widoczne na tym zapisie. (Źródło. Jacobson, 1932). normalne ruchy, gdyby badany zdecydował się uderzyć nim rzeczywiście. Sedno sprawy leży w tym, że decyzja, aby uderzyć młotkiem, nie mogła być podjęta w mięśniach.

Skoro pojęcie wieku umysłowego nie daje się zastosować do dorosłych, to samo odnosi się do ilorazu inteligencji, jeśli nie posłużymy się jakąś metodą pozwalającą wyznaczyć iloraz inteligencji osób dorosłych, który można by interpretować podobnie jak I.I u dzieci Najprostsza metoda polega na przyjęciu średniej 100 oraz odchylenia standardowego podobnego do tego, jakie cechuje ilorazy inteligencji otrzymywane dla młodszego wieku. Tak zrobiono w Skali Inteligencji dla Dorosłych Wechslera6. Przeciętny wynik u dorosłych, niezależnie od wieku, interpretuje się jako odpowiadający I I. równemu 100, przy czym nie uwzględnia się zmian, które mogą zachodzie z wiekiem Tak więc, iloraz inteligencji oblicza się na podstawie standardowego odchylenia wyników, zbliżonych do wartości średniej, przyjmując że jedno odchylenie standardowe jest równoważne 15 punktom

Wiele energii społecznej wydatkuje się na uczenie, tj. na nauczanie w szkołach, na wyuczenie robotników ich zawodu oraz na nakłonienie ludzi, by przyjęli taki czy inny pogląd na sposoby rozwiązywania problemów społecznych. Celem stosowanej psychologii uczenia się jest zapewnić jak najwyższy poziom uczenia się przy możliwie największej efektywności. W ostatnich latach przeprowadzono wiele publicznych dyskusji nad zagadnieniami związanymi z wyborem metod nauki czytania, arytmetyki i społecznego zachowania. Wszystkie one dotyczą właściwego zastosowania w praktyce zasad uczenia się.

Jakie zasady organizacji uczenia się ilustrują te maszyny? Lumsdai- ne (1959) zwraca uwagę na następujące trzy zagadnienia:

Pedogogowie pracujący w poradniach korekcyjnych, którzy patrzą na uczenie się jako na aktywność dziecka i starają się pomóc mu zaspokoić jego potrzeby i zrozumieć otaczający je świat, często dochodzą do wniosku, że ich diagnozy muszą sięgać poza konkretne trudności w nauce. Bywa więc często tak, że dziecko jest ogólnie opóźnione w rozwoju, tak że stawiane mu zadania są dlań istotnie zbyt trudne, niekiedy zaś zazdrość dziecka o braci i siostry oddziałuje niekorzystnie na jego naukę. Dziecko może czuć niechęć do autorytetu i dlatego może mu być trudno dostosować się do sztywnych i arbitralnych wymagań poprawnej pisowni. Czasami procedura stosowana wobec dziecka w poradni dziecięcej w bardzo małym stopniu lub wcale nie uwzględnia bezpośredniej pracy nad odrabianiem zaległości w nauce. Gdy pewne problemy, takie jak np. stosunki między dzieckiem a rodzicami, zostaną wyjaśnione, praca dziecka w szkole może poprawić się bez poświęcania specjalnej uwagi jego brakom w opanowaniu materiału.

Kłopotliwą kwestią przy interpretowaniu praktycznego znaczenia motywacji w uczeniu się jest rozróżnienie między wykonaniem a uczeniem się. Zmiana w motywacji może wpływać na sposób, w jaki uczenie przejawia się w zachowaniu, nie wpływając na samo uczenie się. Spotkaliśmy się z tym problemem przy omawianiu utajonego uczenia się (s. 409). Zmiana w wykonaniu nie musi być zmianą w uczeniu się. Na przykład, pod wpływam jakiegoś środka farmakologicznego dana osoba może wykonywać jakąś czynność bardzo słabo, co nie jest równoznaczne z tym, że zapomniała wszystko, czego się przedtem nauczyła. Gdy środek ten przestanie działać, będzie wiedziała to, co wiedziała przedtem. Kwestia ta powstaje zwłaszcza wtedy, gdy przeciwstawia się karę nagrodzie. Wyniki eksperymentów zdają się świadczyć, że pozytywne przynęty prowadzą nie tylko do lepszego wykonania, lecz także do lepszego uczenia się. Przynęty negatywne stosowane jako kary wykazują tendencję do redukowania wykonania, lecz nie redukują uczenia się. Tylko staranne eksperymenty mogą ustalić różny wpływ tych przynęt na wykonanie i uczenie się. W większości praktycznych sytuacji nie kłopoczemy się tym rozróżnieniem, ponieważ warunki, które prowadzą do pomyślnego wykonania, sprzyjają zwykle pomyślnemu uczeniu się. Przypadki negatywne są jednak poważniejsze, ponieważ okoliczności, które wpływają hamująco na wykonywanie niepożądanych czynności, mogą prowadzić raczej do kłopotliwego wyparcia niż do upragnionej eliminacji niepożądanego nawyku.

Ponieważ choroby psychiczne, jak przekonamy się później (jest o tym mowa w rozdz. 19), stanowią poważny problem społeczny, szereg badań miało na celu ustalenie komponentu dziedzicznego w tych chorobachŁ Szczególną uwagę poświęcono chorobie zwanej schizofrenią.

Metoda Cattella (16 PF Questionnaire), który użył 16 skal mierzących poszczególne „czynniki osobowości”, stanowi przykład innego podejścia do problemu układania inwentarza osobowości. Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości został oparty w sposób empiryczny na wynikach badań grup pacjentów z rozpoznanymi zaburzeniami psychicznymi. W Inwentarzu Upodobań Osobistych Edwardsa posłużono się klasyfikacją motywów dokonaną przez jednego z psychologów (Murraya) jako podstawą doboru pytań. Catteil zaczął od zgromadzenia wielkiej liczby ocen dotyczących cech osobistych i zachowaniu rozmaitych ludzi i za pomocą analizy czynnikowej znalazł powiązania między nimi. Następnie opracował pytania inwentarza dostosowane do tych linii podziału, które sugerowały wyniki analizy czynnikowej. Rezultaty tej olbrzymiej pracy zostały skondensowane w stosunkowo krótkim teście, który daje zestaw 16 względnie niezależnych miar, takich jak skłonność do dominowania, zrównoważenie uczuciowe, radykalizm czy wysoka samoocena (Catteil, 1957b). Chociaż w zasadzie test ten ma pewne zalety, to jednak poszczególne skale, czyli podtesty, są zbyt krótkie na to, by mogły odznaczać się dużą rzetelnością. Test ten nie jest więc zbyt użyteczny przy badaniu pojedynczych przypadków.

Wyniki trzech różnych badań nie są zgodne pod względem ogólnej częstości występowania opóźnienia umysłowego, natomiast we wszystkich przypadkach największy procent dzieci sklasyfikowanych jako opóźnione przypadał między 10 a 14 rokiem życia. (Źródło: Masland, Sarason i Gladwin, 1958, s. 140). potrafi robić, bez odwoływania się do testów inteligencji. W granicznych przypadkach wszelka klasyfikacja staje się trudna. Rozróżnienie pomiędzy osobą tępą, lecz normalną a nienormalną zależy od interpretacji „granicy powodzenia społecznego w sprzyjających warunkach”. Robotnik rolny, który nie byl w stanie ukończyć szkoły, lecz żyje swym własnym życiem jako robotnik najemny na farmie, spędzając wolny czas w pobliskim miasteczku, jest ekonomicznie niezależny i jest normalny w swoim środowisku mimo swej wyraźnej tępoty – ten sam człowiek mógłby mieć trudności z samodzielnym utrzymaniem się w 'mieście. A zatem rozróżnienie między człowiekiem tępym, lecz normalnym a nienormalnym zależy od stopnia złożoności warunków społecznych, w których musi on zachować swą samodzielność. Klasyfikacja danej jednostki na podstawie kryteriów społecznych mogłaby ulec zmianie wraz ze zmianą miejsca pobytu tejże jednostki, mimo że jej inteligencja „testowa” pozostałaby taka sama.