Schizofrenia prosta. W tej postaci schizofrenii występuje niewiele urojeń i halucynacji. Głównym objawem jest łagodne wycofanie się z życia społecznego i bliskich związków emocjonalnych. Pacjenci nie są zainteresowani innymi ludźmi i zachowują obojętność wobec społecznych standardów. Mogą stać się wagabundami lub przestępcami na mniejszą skalę, wędrować po kraju wykonując najdziwniejsze prace lub kradnąc. Wydają się nad wyraz odporni na ból, niewygody, brud, głód, niebezpieczeństwo, wstyd.

Czym różni się od neurotyka całkowicie nieprzystosowany, niezdolny do samokontroli, pozbawiony poczucia rzeczywistości psychotyk? Nerwica w oczywisty sposób utrudnia opanowanie rzeczywistości i czerpanie z niej radości. Jednakże neurotyk postrzega i rozumie tę rzeczywistość w sposób prawidłowy. Poza obszarem symptomów jego kontakt z otoczeniem jest normalny. Przy poważnych zaburzeniach przystosowania sytuacja jest odmienna. Osoba psychotyczna pozbawiona jest kontaktu ze swoim otoczeniem. Nie potrafi lub nie chce weryfikować prawdziwości własnych sądów poprzez ich konfrontację ze spostrzeganymi faktami. Na skutek tego zanika różnica między fantazją a rzeczywistością. Aby utrzymać obraz siebie i świata, psychotyk zniekształca rzeczywistość, negując ją czasem całkowicie.

Jest to metoda leczenia służąca eliminacji fobii (np. lęku przed otwartymi przestrzeniami czy określonymi zwierzętami) występujących u ludzi normalnych (tzn. nie psychotycznych). Systematyczna desensytyzacja obejmuje co najmniej trzy etapy. Pierwszy etap polega na odtworzeniu hierarchii sytuacji wywołujących lęk u pacjenta. Załóżmy na przykład, że pacjent boi się widoku psów i ich szczekania. Leczenie przebiegałoby w następujący sposób: u dołu hierarchii zagrożeń umieszczono by wyobrażenie pacjenta, że spogląda na małego, przyjaznego pieska. Druga faza polegałaby na treningu relaksacyjnym. W fazie trzeciej przepracowuje się wszystkie sytuacje w kolejności ich hierarchii, począwszy od najmniej zagrażającej, aż do czasu, gdy pacjent będzie mógł spokojnie pogłaskać psa.

Halucynacje to doznania zmysłowe, które nie są wywołane adekwatnymi bodźcami zewnętrznymi. Jeśli ktoś utrzymuje, że słyszy głosy, przy czym żadnego realnego dźwięku w tym czasie nie słychać, to doznania te nazywamy halucynacjami. Podobnie halucynacją jest widzenie przedmiotów, których nie ma. Ściśle rzecz ujmując, nawet normalne doznania, takie jak sny, fantazje, pamięć obrazowa i wyobrażenia, również są halucynacjami.

Schizofrenia hebefreniczna. Słowo „hebefrenia” pochodzi od dwóch greckich słów, oznaczających „młodzieńczy umysł”. Do tej formy schizofrenii nawiązujemy, gdy mówimy o kimś „zwariowany głupek”. Jej głównymi symptomami są właśnie głupkowatość, oderwanie emocji od intelektu oraz dziwaczne urojenia i halucynacje. Hebefrenik czyni dodatkowo wiele pozornie bezsensownych min i gestów. Nie leczona hebefrenia powoduje szybki i trwały defekt intelektu, choć w niektórych wypadkach może to być tylko upośledzenie zdolności komunikowania. Zachowanie hebefrenika odzwierciedla jego całkowite oderwanie od typowych ludzkich wyobrażeń dotyczących rzeczywistości. Hebefrenik żyje prawie całkowicie w świecie własnych fantazji. Zwroty retoryczne traktuje dosłownie. Poszczególne wyrazy zdań, które buduje, wiąże raczej na podstawie ich dźwięku niż sensu, albo też nadaje im całkowicie indywidualne znaczenia. Jego działanie ma charakter symboliczny, choć symbole te są zwykle zbyt osobiste, by mogły być zrozumiałe. Krótko mówiąc, hebefrenik nie tylko wycofuje się z rzeczywistości, ale zastępuje ją rzeczywistością własną, sztuczną. Z tego powodu leczenie jest podwójnie utrudnione.