Jeśli treść testu została skrupulatnie zbadana w celu upewnienia się, że istnieje ścisły związek pomiędzy nią a tym, co mamy mierzyć, wówczas trafność testu może wynikać z jego logiki bez odwoływania się do kryterium zewnętrznego. Trafność taka nazywa się trafnością wewnętrzną i można posługiwać się nią dla scharakteryzowania testów wiadomości i umiejętności, takich jak testy matematyczne i gramatyczne, gdzie jest rzeczą jasną, jaki materiał trzeba sprawdzić. W tym przypadku wymaga się jedynie rzetelności, zaś o trafności wnioskuje się na podstawie treści testu. (Nasz przykład z testem poczucia humoru wykazuje, że należy tu zachować ostrożność: test zestawiony wyłącznie z dowcipów może nie być dobrym testem humoru). Jeśli nawet kryterium samo nie jest zbyt dobre, może jednak służyć jako kontrola treści. Chociaż nauczyciele nie potrafią sami ściśle ocenić inteligencji swoich uczniów, to wiedzą mniej więcej, którzy z nich są tępi, a którzy zdolni. Test inteligencji musi wykazywać przynajmniej pewną zgodność z tymi ocenami, a na podstawie swoich własnych treści może wprowadzić miarę, która będzie bardziej trafna niż oceny nauczyciela, używane jako początkowy sprawdzian trafności tego testu. Ulepszony zegar można by byio sprawdzić, porównując go z klepsydrą i wykazując, że mierzy on to samo co klepsydra, lecz mierzy to konsekwentniej niż dwie klepsydry (poprawa polega tu na większej rzetelności: słaba byłaby definicja „jednej godziny”, na której opiera się trafność, gdyby oprócz klepsydry nie było nic, co by mogło posłużyć dó jej określenia!). Wewnętrzna konsekwencja przy odpowiedniej treści wiąże się zarówno z rzetelnością, jak i z trafnością.

Test plam atramentowych Rorschacha jest również jednym z wielu testów projekcyjnych. (Rorschach, 1942: po raz pierwszy wydany w 1921 r.). Składa się on z szeregu plansz, z których każda przedstawia plamę atramentową o dosyć skomplikowanych kształtach (zob. ryc. 16-5). Jeśli rozlejemy atrament na kawałek papieru, który następnie składa' się na połowę, otrzymamy symetryczną plamę podobną do plamy na ryc. 16-5. Z wielu takich figur wybrano kilka typowych, a doświadczony badacz wie, jakich reakcji na każdą z nich można się spodziewać. Badany mówi, co widzi na planszy. Może on widzieć na jednej planszy kilka różnych rzeczy, -albo też ten sam wieloznaczny kształt może przybierać dla badanego kilka różnych znaczeń. Test ten wyzyskuje dobrze znaną skłonność ludzką, aby w chmurach różnego kształtu dostrzegać fantastyczne twarze, zwierzęta, sceny bitewne lub postacie z krainy baśni.

– 1. Osobowość zdefiniowano jako zorganizowaną strukturę indywidualnych cech i sposobów zachowania, decydującą o specyficznych sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska.

Pewien aspekt skalowania, nie omówiony do tej pory, ma bardzo ważne znaczenie w teorii pomiarów. Wyłaniają się tu problemy dotyczące równości jednostek w różnych częściach skali i absolutnego zera pomiaru. Miary długości (centymetry, cale) mają równe jednostki i rzeczywiste zero. Takie skale noszą nazwę skal stosunkowych, ponieważ liczbowych wartości na tych skalach można użyć dla wyrażenia stosunku. Na przykład, rura o długości 8 metrów jest dwa razy dłuższa niż rura o długości 4 metry, a rura ważąca 6 kilogramów jest trzykrotnie cięższa od ważącej 2 kilogramy, Niektóre skale fizyczne, jakkolwiek składają się z równych jednostek, mają arbitralne zero. Przykładem może tu być skala temperatury Celsjusza lub Fahrenheita. Są to tak zwane skale interwałowe. Temperatura 40°C jest o tyle wyższa od 30°C, o ile 30DC przewyższa 20°C: interwały 10-stopniowe są sobie równe we wszystkich częściach skali, lecz przy 40°C nie jest dwa razy tak gorąco, jak przy 20°C, ponieważ skala ta rozpoczyna się od arbitralnie ustalonego zera, (temperatura zamarzania wody)6.

Wiedza zdobyta metodami naukowymi umożliwiła człowiekowi wiele najwybitniejszych osiągnięć. Budujemy zapory na rzekach, nawadniamy i użyźniamy ziemię, ulepszamy nasiona, zbieramy, magazy- sza jednostka pracująca samotnie. Sięgnijmy tu do analogii z łowieniem ryb' im więcej wędek zarzuca” się na wodę, tym bardziej prawdopodobne będzie złowienie ryby, chociaż ta grupowa procedura nie ma „.„„AI„„nn .70 Mtnlfa łnwienia rvb. Ten tok rozumowania został roz- coś podobnego”) (ryc. 12-7). Przed badanym znajdowały się dwa żelazne złącza, drewniany słupek oraz przedmiot krytyczny – szczypce. Zadanie to można było rozwiązać, wykorzystując drewniany słupek jako jedną podpórkę, a szczypce – jako drugą. W pierwszej wersji słupek, którego należało użyć jako podpórki, był przybity gwoździem do deski. Trzeba go było oswobodzić za pomocą szczypiec. Tak więc, 12-7. Przezwyciężanie fik- sacji funkcjonalnej

Nowoczesna genetyka, nauka o dziedziczności, ukazuje, w jaki sposób cechy fizyczne potomstwa wywodzą się z cech rodziców. Genetyka zachowania jest nowszą gałęzią genetyki, zajmującą się raczej dziedziczeniem zachowania niż struktury fizycznej. Powstaje tu interesujące zagadnienie, czy badanie różnych form zachowania wnosi coś nowego, albowiem zachowanie (jeśli jest odziedziczone) z pewnością musi zależeć od struktur fizycznych. Tak więc, jeśli inteligencja jest dziedziczna, to dzieje się tak dlatego, że osoba bardziej inteligentna dziedziczy układ nerwowy doskonalszy od układu odziedziczonego przez osobę mniej inteligentną. Chociaż brzmi to dość logicznie, to przecież odziedziczonej struktury nie obserwujemy bezpośrednio, a to, co obserwujemy, nawet w przypadku takich cech jak wysokość lub barwa, stanowi odbicie współdziałania dziedziczności i środowiska. Z tego punktu widzenia uzdolnienie jakiegoś szczura do znajdowania drogi w labiryncie może być równie dobrze wskaźnikiem dziedziczności, jak waga jego mózgu. Dziedziczność zachowania można zatem badać ze względu na nią samą podobnie jak dziedziczność struktury fizycznej. Zanim przystąpimy do rozpatrzenia dowodów przemawiających za dziedziczeniem zachowania zapoznajmy się pokrótce z głównymi zasadami dziedziczenia.

Po lewej: Przebieg uczenia się badanych o niskim poziomie lęku przy dwóch rodzajach instrukcji. Po prawej: Przebieg uczenia się badanych o wysokim poziomie lęku przy dwóch rodzajach instrukcji. Wszystkie grupy uczyły się podstawiać liczby zamiast geometrycznych symboli. (Źródło: S. B. Sarason, Mandler i Craighill, 1952).

W eksperymentach nad rozwiązywaniem problemów badani przyjmują pewne uporządkowane sposoby postępowania, takie jak technika połówkowa, które często są dla nich korzystne. Takie uporządkowane sposoby postępowania ułatwiają np. wykrywanie uszkodzeń, ponieważ prowadzą do skutecznego wykorzystania informacji.

Sukcesy testów inteligencji wywołały wielkie nadzieje na podobne osiągnięcia w dziedzinie inwentarzy osobowości, jednakże okazało się, że problematyka tych dwóch rodzajów testów jest całkowicie odmienna. Warto wspomnieć o dwóch zasadniczych różnicach:

Zwykle oceny osobowości jakiegoś człowieka dokonują inni ludzie. Pracodawca dobiera sobie pracowników, sąd rozstrzyga o odpowiedzialności oskarżonego, komisja stypendialna decyduje, którzy studenci zasługują na pomoc, każdy z nas wie, z kim chce utrzymywać przyjazne stosunki. Skala ocen pozwala oceniającemu zapisać swój sąd o innej osobie z uwzględnieniem cech wymienionych na tej skali. Najbardziej popularną formą skali ocen jest graficzna skala ocen – na ryc. 16-6 przedstawiono przykład takiej skali. Każdą cechę reprezentuje linia podzielona na odcinki. Jeden koniec przedstawia maksimum ocenianej cechy, drugi koniec – jej brak. Oceniający stawia znaczek w odpowiednim punkcie skali, aby określić, w jakim stopniu badany posiada daną cechę. Istnieje szereg innych form skali ocen, takich jak rangowanie (rankings) i porównywanie każdego z każdym (mcm-to-man comparisons) (Tiffin, 1959).

Stwierdzenie, że ludzie są podobni do siebie o zarazem od siebie różni, zdaje się być jedynie wytartym frazesem. Jednakże jeden z najtrudniejszych problemów psychologii polega na tym, aby określić i zrozumieć dokładnie, pod jakimi względami ludzie są podobni (co jest niezmienne w ludzkiej naturze), a pod jakimi się różnią (w jakiej mierze każda jednostka jest niepodobna do innych).

Pomimo swych ograniczeń testy inteligencji są, być może, najużyteczniejszym narzędziem opracowanym przez psychologię. Użyteczność ich będzie trwała nadal pod warunkiem, że zachowamy właściwe proporcje i nie będziemy ich ani przeceniać (sądząc, że mówią -one o danej osobie więcej, niż w rzeczywistości są w stanie ustalić), ani nie doceniać (z powodu ich oczywistych braków). Następujące stwierdzenia stanowią bezstronną ocenę obecnej sytuacji w pomiarach inteligencji.