Nauka o Psychologii - Psycholog Gdynia, Białystok, Katowice

Wiedza zdobyta metodami naukowymi umożliwiła człowiekowi wiele najwybitniejszych osiągnięć. Budujemy zapory na rzekach, nawadniamy i użyźniamy ziemię, ulepszamy nasiona, zbieramy, magazy- sza jednostka pracująca samotnie. Sięgnijmy tu do analogii z łowieniem ryb' im więcej wędek zarzuca” się na wodę, tym bardziej prawdopodobne będzie złowienie ryby, chociaż ta grupowa procedura nie ma „.„„AI„„nn .70 Mtnlfa łnwienia rvb. Ten tok rozumowania został roz- coś podobnego”) (ryc. 12-7). Przed badanym znajdowały się dwa żelazne złącza, drewniany słupek oraz przedmiot krytyczny – szczypce. Zadanie to można było rozwiązać, wykorzystując drewniany słupek jako jedną podpórkę, a szczypce – jako drugą. W pierwszej wersji słupek, którego należało użyć jako podpórki, był przybity gwoździem do deski. Trzeba go było oswobodzić za pomocą szczypiec. Tak więc, 12-7. Przezwyciężanie fik- sacji funkcjonalnej

Nowoczesna genetyka, nauka o dziedziczności, ukazuje, w jaki sposób cechy fizyczne potomstwa wywodzą się z cech rodziców. Genetyka zachowania jest nowszą gałęzią genetyki, zajmującą się raczej dziedziczeniem zachowania niż struktury fizycznej. Powstaje tu interesujące zagadnienie, czy badanie różnych form zachowania wnosi coś nowego, albowiem zachowanie (jeśli jest odziedziczone) z pewnością musi zależeć od struktur fizycznych. Tak więc, jeśli inteligencja jest dziedziczna, to dzieje się tak dlatego, że osoba bardziej inteligentna dziedziczy układ nerwowy doskonalszy od układu odziedziczonego przez osobę mniej inteligentną. Chociaż brzmi to dość logicznie, to przecież odziedziczonej struktury nie obserwujemy bezpośrednio, a to, co obserwujemy, nawet w przypadku takich cech jak wysokość lub barwa, stanowi odbicie współdziałania dziedziczności i środowiska. Z tego punktu widzenia uzdolnienie jakiegoś szczura do znajdowania drogi w labiryncie może być równie dobrze wskaźnikiem dziedziczności, jak waga jego mózgu. Dziedziczność zachowania można zatem badać ze względu na nią samą podobnie jak dziedziczność struktury fizycznej. Zanim przystąpimy do rozpatrzenia dowodów przemawiających za dziedziczeniem zachowania zapoznajmy się pokrótce z głównymi zasadami dziedziczenia.

Po lewej: Przebieg uczenia się badanych o niskim poziomie lęku przy dwóch rodzajach instrukcji. Po prawej: Przebieg uczenia się badanych o wysokim poziomie lęku przy dwóch rodzajach instrukcji. Wszystkie grupy uczyły się podstawiać liczby zamiast geometrycznych symboli. (Źródło: S. B. Sarason, Mandler i Craighill, 1952).

W eksperymentach nad rozwiązywaniem problemów badani przyjmują pewne uporządkowane sposoby postępowania, takie jak technika połówkowa, które często są dla nich korzystne. Takie uporządkowane sposoby postępowania ułatwiają np. wykrywanie uszkodzeń, ponieważ prowadzą do skutecznego wykorzystania informacji.

Sukcesy testów inteligencji wywołały wielkie nadzieje na podobne osiągnięcia w dziedzinie inwentarzy osobowości, jednakże okazało się, że problematyka tych dwóch rodzajów testów jest całkowicie odmienna. Warto wspomnieć o dwóch zasadniczych różnicach:

Zwykle oceny osobowości jakiegoś człowieka dokonują inni ludzie. Pracodawca dobiera sobie pracowników, sąd rozstrzyga o odpowiedzialności oskarżonego, komisja stypendialna decyduje, którzy studenci zasługują na pomoc, każdy z nas wie, z kim chce utrzymywać przyjazne stosunki. Skala ocen pozwala oceniającemu zapisać swój sąd o innej osobie z uwzględnieniem cech wymienionych na tej skali. Najbardziej popularną formą skali ocen jest graficzna skala ocen – na ryc. 16-6 przedstawiono przykład takiej skali. Każdą cechę reprezentuje linia podzielona na odcinki. Jeden koniec przedstawia maksimum ocenianej cechy, drugi koniec – jej brak. Oceniający stawia znaczek w odpowiednim punkcie skali, aby określić, w jakim stopniu badany posiada daną cechę. Istnieje szereg innych form skali ocen, takich jak rangowanie (rankings) i porównywanie każdego z każdym (mcm-to-man comparisons) (Tiffin, 1959).

Stwierdzenie, że ludzie są podobni do siebie o zarazem od siebie różni, zdaje się być jedynie wytartym frazesem. Jednakże jeden z najtrudniejszych problemów psychologii polega na tym, aby określić i zrozumieć dokładnie, pod jakimi względami ludzie są podobni (co jest niezmienne w ludzkiej naturze), a pod jakimi się różnią (w jakiej mierze każda jednostka jest niepodobna do innych).

Pomimo swych ograniczeń testy inteligencji są, być może, najużyteczniejszym narzędziem opracowanym przez psychologię. Użyteczność ich będzie trwała nadal pod warunkiem, że zachowamy właściwe proporcje i nie będziemy ich ani przeceniać (sądząc, że mówią -one o danej osobie więcej, niż w rzeczywistości są w stanie ustalić), ani nie doceniać (z powodu ich oczywistych braków). Następujące stwierdzenia stanowią bezstronną ocenę obecnej sytuacji w pomiarach inteligencji.

Podobne zaburzenia u kobiet, nazwane syndromem Turnera, polegają na tym, ze w wieku, w którym normalnie pojawiają się zmiany pubertalne, ti tych osób nie rozwijają się wtórne cechy płciowe. W pewnym opisanym przypadku tego rodzaju wynik próby chroma- tynowej u młodej dziewczyny był negatywny, taki jak .zwykle bywa u mężczyzn Okazało się, że brak jej jednego chromosomu X, a więc miała 45 chromosomów (Ford i in., 1959 b).

Najbardziej praktyczne podejście do problemów kształtowania pojęć występuje w badaniach nad wykrywaniem uszkodzeń. W badaniach przeprowadzonych przez lotnictwo Stanów Zjednoczonych porównywano dwie metody działania: 1) na podstawie tablic prawdopodobieństwa, że dany symptom czy usterka w działaniu są spowodowane przez określone uszkodzenie, oraz 2) na podstawie techniki połówkowej, w której eliminuje się połowę hipotez (podobnie jak przy odgadywaniu liczby między 1 a 100, gdy najpierw zapytamy: „czy jest ona między 1 a 50?”) po każdym posunięciu. Na podstawie tych eksperymentów (a także na gruncie teoretycznym) trzeba uznać wyższość drugiej metody (Miller, Folley i Smith, 1953).

Zwróćmy uwagę, że kierunek wydłużenia rozkładu skośnego decyduje o jego nazwie. Skośność ma doniosłe znaczenie, jeśli bowiem się jej nie rozumie, różnice pomiędzy medianą a średnią mogą czasami okazać się mylące. Przypuśćmy, że dwife partie polityczne wiodą spór na temat dobrobytu w kraju. Jest rzeczą całkiem możliwą (choć nie częstą), że średnia i mediana dochodów zmieniają się w przeciwnych kierunkach. Przypuśćmy na przykład, że wzrost przeciętnych zarobków łączył się z redukcją skrajnie wysokich dochodów. Wówczas mediana mogłaby się podnieść, podczas gdy średnia by się obniżyła. Partia, pragnąca wykazać, że dochody wzrosły, wybrałaby medianę, natomiast partia, która chciałaby wykazać, że dochody zmalały, wybrałaby średnią.

Aby członkowie społeczeństwa mogli porozumiewać się między sobą, słowa muszą mieć to samo znaczenie dla mówiącego i dla słuchacza. Dziecko może nauczyć się stosować do słownych sygnałów, zanim potrafi wypowiadać słowa, które by miały dla niego to samo znaczenie co i dla osoby, do której są adresowane. Dopiero wtedy dziecko naprawdę posługuje się mową, gdy przekazuje innym ludziom powszechnie przyjęte znaczenia,