Niepokój, który trwa, pomimo że zostały przedsięwzięte właściwe środki zapobiegawcze, i atak paniki, który występuje „spontanicz- nie”, są przejawami lęku, którego źródło zostało wyparte. Lęk jest symptomem zrepresjonowanego pobudzenia emocjonalnego.

W toku rozwoju dziecko zmienia swoje pierwotne, niespójne reakcje na określone wzorce reakcji. Omawialiśmy je w rozdziale dwunastym jako atak na obiekt emocji, dążenie ku niemu, ucieczkę i rezygnację – odpowiadające emocjom gniewu, miłości, strachu i przygnębienia.

Gromadzimy wyniki i opracowujemy je w celu wyciągnięcia wniosków. Tak więc badamy dane ze spisu ludności, aby przekonać się, czy wzrasta przeciętny wiek ludności, czy trwa nadal tendencja do przenoszenia się z centrum miasta na przedmieścia itd. Podobnie badamy wyniki naszych eksperymentów, aby ustalić, jaki wpływ miały warunki ćwiczenia na ostateczne osiągnięcia, interesujemy się np. tym, jak siła dźwięku wpływa na próg słyszenia wysokości dźwięku, jakie skutki pociągają za sobą różne metody wychowywania dzieci. Aby wyprowadzić z tych wyników wnioski statystyczne, musimy zbadać zależności w nich występujące oraz przeprowadzić odpowiednie porównania, które by wykazały, że pewne warunki są bardziej sprzyjające od innych lub że wielkość jednej zmiennej wiąże się z obecnością lub nieobecnością, albo też z wielkością innej zmiennej. Wnioski te wyciąga się zawsze w warunkach, które cechuje pewien stopień niepewności spowodowanej przez błędy związane z pobieraniem próbki oraz błędy pomiarowe (które omówimy niżej). Jeśli testy statystyczne wykażą, że wielkość efektu stwierdzonego w naszych porównaniach przewyższa znacznie wielkość błędu, możemy mieć wówczas zaufanie do otrzymanych rezultatów.

Zauważono, że tuż po urodzeniu potrafimy dokonać rozróżnienia jedynie między dwoma emocjonalnymi odczuciami – bólem lub dyskomfortem związanymi z określonym stresem i napięciem „pobudzenia” oraz łagodną przyjemnością czerpaną z uczucia, które Watson nazwał „miłością”.

Jeśli dążenia dziecka będą blokowane pojawianiem się przeszkód niemożliwych do pokonania, może ono zacząć nawykowo reagować ucieczką. Może przyjąć zwyczaj ukrywania się, a w każdym razie będzie starało się unikać ryzyka dalszych przykrości, wstydu i frustracji. Forma wycofywania się jest bardzo często spotykana również wśród dorosłych. Niektórzy zwykli unikać relacji z ludźmi, którzy przewyższają ich pod jakimś względem. Kobiety o silnych zahamowaniach seksualnych mogą uciekać od towarzystwa mężczyzn oraz od sytuacji, które znamionują jakiekolwiek zbliżenie z mężczyznami.

Pomimo powszechnego pragnienia szczęścia i zdrowia wielu ludzi pada ofiarą chorób psychicznych. Przyjmują one postać zaburzeń lub uszkodzeń osobowości, które można podzielić na dwie kategorie zwane ogólnie nerwicami i psychozami. Lżejszą formę z obu wymienionych kategorii stanowią nerwice, w których jakaś funkcja osobowości wymyka się spod świadomej kontroli. W niektórych przypadkach chodzi o uczucie lęku. W innych następuje utrata kontroli nad myślami. Może też pojawić się nie kontrolowane zachowanie, utrata kontroli nad określonymi częściami ciała lub niewydolność organów bez „fizycznych przyczyn”.

Dla dziecka przegrana oznacza podważenie jego umiejętności, które poczytuje za oznakę wartości. Dlatego dziecko ma tendencję do negowania odpowiedzialności za niepowodzenie przez zanegowanie samego faktu porażki.

Główną przeszkodą w leczeniu psychotyków jest ich niezdolność do uznania rzeczywistości. Bardzo utrudnia to porozumienie z nimi. Nie ma sposobu, by stwierdzić, czy słowa, których używają, mają dla nich określone słownikowe znaczenie.

Istnieją tysiące cech, których nazwanie okazało się społecznie niezbędne. Psycholog GORDON W. ALLPORT wyszukał w wydanym w 1925 roku New International Dictionary Webstera 4500 słów oznaczających odrębne formy jednostkowych ludzkich zachowań. Które z cech danej osoby badać, zależy od celu badania. Ci, którzy się na fakcie, że nowy mózg potrafi zapanować nad starym mózgiem. Mówiąc popularnym językiem „głowa” może panować nad „sercem”, jeśli zechce i nauczy się, j a k to robić.

Często okazuje się, że modyfikacja postaw jest bardzo trudna. Nie ma w tym nic dziwnego, jeśli przypomnimy sobie, jak różnorodne funkcje one pełnią. Z własnego jednak doświadczenia wiemy, że ludzie zmieniają swoje postawy, a psychologowie są zainteresowani zarówno tym, dlaczego tak się dzieje, jak i ustaleniem czynników, które wpływają na tę zmianę. Okazało się na przykład, że dla zmiany czyjejś postawy bardzo ważny jest czynnik wiarygodności osoby, która usiłuje do zmiany nakłonić. Znaczny wpływ ma prestiż osoby nakłaniającej, bez względu na to, czy akceptujemy treść jej wypowiedzi, czy nie. Hovland, Janis i Kelley wyróżnili dwa ważne komponenty wiarygodności osoby komunikującej. Są to: fachowość — o której decyduje wykształcenie, pozycja społeczna i wiek, a które określają naszą wiarę w tę osobę i w jej słowa, oraz to, czy jest godna zaufania czy można liczyć na stałość i bezinteresowność jej przekonań. Komiwojażer sprzedający encyklopedię będzie starał się przekonać potencjalnego nabywcę, że postawa pozytywna wobec ogólnej wiedzy ma dla niego i jego rodziny ogromną wartość. Uświadomienie sobie Jak wiele zyskuje on na sprzedaży książek, najprawdopodobniej osłabi perswazyjną siłę jego słów. Natomiast lekarz próbujący zmienić postawę pacjenta, który nałogowo pali, prawdopodobnie — choć i tu nie ma całkowitej pewności — odniesie większy sukces. Uznaje się go bowiem za osobę wiarygodną i osiągającą niewielkie korzyści ze zmiany postawy pacjenta.

Jeśli osoba przejawia symptomy psychotyczne przy jednoczesnym braku fizycznych oznak uszkodzeń organicznych, to psychozę tego typu nazywamy psychozą funkcjonalną. Zakłada się, że psychozy te są reakcją na długotrwały dysonans psychologiczny. Psychologowie sądzą, że podstawowe problemy psychotyków funkcjonalnych, podobnie jak neurotyków, zostają przekształcone w taki sposób, by oddalić lęk. Psychotycy jednak albo nie wykorzystują mechanizmów ucieczki od lęku, charakterystycznych dla neurotyków, albo zmuszeni są z nich zrezygnować ze względu na długotrwały, ostry charakter problemów, z jakimi mają do czynienia. Zachowanie psychotyczne można zatem uznać za ostatnią próbę poradzenia sobie z lękiem wywołanym przez szok psychiczny.

Eksperymenty wykazały, że można przeprowadzać nie tylko subiektywne, ale również obiektywne badania snów. NATHANIEL KLEIT- MAN i WILLIAM DEMENT z uniwersytetu w Chicago przeprowadzili wiele doświadczeń, w których rejestrowali fale mózgowe, poruszenia ciała i ruchy gałek ocznych u śpiących osób. Stwierdzili, że ruchy oczu występują w czasie, kiedy pojawiają się marzenia senne. W 130 na 160 przypadków badane osoby, które obudzono w momencie, gdy wystąpiły ruchy gałek ocznych, potwierdziły, że miały sen. Niektórych z badanych budzono pięć, a innych piętnaście minut po zakończeniu snu, czyli po ustaniu ruchów oczu. Ci, których obudzono po pięciu minutach, potrafili przypomnieć sobie znacznie więcej niż ci, których zbudzono później.