Istnieje prostsza metoda -wyznaczania korelacji stosowana wtedy, gdy liczba przypadków jest stosunkowo niewielka (zwykle mniejsza niż 50), w której posługujemy się wynikami wyrażonymi w rangach. Współczynnik korelacji otrzymany za pomocą tej metody stanowi przybliżoną ocenę r (nie jest on dokładnym odpowiednikiem r), dlatego oznacza się go małą grecką literą o (rko – czytaj: ro).

Różnorakie wpływy wspólnej kultury i specyficznych doświadczeń danej jednostki muszą ulec scaleniu, czyli integracji, zanim u danej osoby wytworzy się wyraźna i określona struktura osobowości. Nim przejdziemy do problemów mierzenia osobowości, musimy zapoznać się bliżej z tymi integrującymi procesami.

Myślenie twórcze występuje zarówno w odkryciach naukowych, jak i w twórczości artystycznej. Podczas gdy uczony stawia sobie za cel odkrywanie faktów i zasad (oraz tworzenie i stosowanie teorii), artysta stara się interpretować z pomocą wyobraźni rzeczy, stosunki i wartości oglądowe takie, jakimi je widzi. Wiedza naukowa opiera się na faktach i można ją wyrazić w formie twierdzeń ,,to i to jest prawdą w określonych warunkach”, które mogą być sprawdzone przez każdą kompetentną osobę dysponującą odpowiednim wyposażeniem. „Prawdę” dzieła sztuki odczuwa się intelektualnie i intuicyjnie i można ją zweryfikować tylko przez odwołanie się do swego osobistego doświadczenia. Zarówno uczony, jak i artysta może doznawać dreszczu odkrycia, obaj mogą przechodzić okres inkubacji, zanim ich myśli się rozjaśnią w wyniku „przeczucia” czy natchnienia.

Do tych klasycznych teorii transferu możemy obecnie dołączyć teorię bardziej współczesną opartą na analizie w kategoriach bodźców i reakcji. Przypuśćmy, że badany wyuczył się sekwencji bodziec-reakcja, Si-Rj. Mogą tu wystąpić dwa oczywiste przypadki podobnego uczenia się: uczenie się nowej reakcji na znany bodziec (S!-Rj) lub uczenie się odpowiadania znaną reakcją na nowy bodziec (S2-Rp. Zadaniem badań eksperymentalnych będzie określenie, czy wpływ dawnego uczenia się będzie pomocą (transfer pozytywny!, czy przeszkodą (transfer negatywny). Następny krok w tej analizie polega na rozważeniu, co się zdarzy, jeśli badany zamiast całkiem nowych bodźców lub reakcji spróbuje uczyć się bodźców lub reakcji (lub i tych i tych) wykazujących pewne podobieństwo do pierwotnych bodźców lub reakcji. Oczekiwalibyśmy wówczas wystąpienia gradientów generalizacji, podobnych do tych, z którymi spotkaliśmy się przy prostym warunkowaniu.

Teorie osobowości są próbami opisania w systematyczny i uporządkowany sposób tego, co w poprzednim rozdziale nazwaliśmy strukturą osobowości. Dobra teoria musi powiązać różne elementy charakterystyki jednostek w całość, która wykazuje trwałe, rozpoznawalne cechy, specyficzne dla każdej jednostki, a jednak pozwalające na porównywanie ludzi między sobą. Istnieje wiele teorii – częściowo dlatego, że osobowość jest zdefiniowana tak nieściśle, iż nie wszystkie teorie dotyczą tego samego przedmiotu, a częściowo dlatego, że fakty, na których pełna teoria musi się opierać, nie są jeszcze wystarczająco dobrze znane. Rozpatrzymy cztery grupy teorii: teorie typów, teorie cech, teorie rozwojowe oraz teorie dynamiki osobowości.

Bodziće są odpowiedzialni za naukę swych dzieci, nauczyciele – swych uczniów. Każdy, kto czuje się odpowiedzialny za kształcenie lub szkolenie w domu, szkole, fabryce, czy też na obozie wojskowym, musi się zdecydować, na jakich motywach ma się oprzeć. Ze względu na swoją pozycję związaną z odpowiedzialnością ma on zwykle do dyspozycji nagrody i kary, a sukces jego będzie po części zależny od umiejętności posługiwania się nimi tak, aby zachęcić do uczenia się rzeczy pożądanych, przy niewielkich skutkach ubocznych, których wołałby uniknąć.

Rozkład liczebności przedstawiamy zazwyczaj w formie graficznej jako wykres liczebności, Takie wykresy są jedynie graficzną metodą przedstawienia tych samych danych, które znajdujemy w tablicy liczebności. Przykładem jednej z form wykresu liczebności jest ryc. 13-1 oparta na danych z tablicy 13-2.

Inne eksperymenty z pacjentami z uszkodzeniami mózgu mówią nam, że mogą oni utracić zdolność operowania abstrakcją, nawet jeśli radzą sobie bardzo dobrze wtedy, gdy mają do czynienia z rzeczami konkretnymi.

Dzieci wybitnie uzdolnione również pod względem fizycznym wybijały się w badaniach Termana ponad przeciętny poziom. W szkole podstawowej były one przeciętnie o ok. 3 cm wyższe niż inne dzieci w tym samym wieku. Ich waga przy urodzeniu była powyżej normy. Wcześnie zaczynały chodzić i mówić. Przy rozpoczęciu badań prawie 90% tych dzieci stanowiło czołówkę swej grupy wiekowej pod względem zaawansowania 'w nauce, a żadne nie było opóźnione w nauce. Lektura ich była nietypowa pod względem ilości i jakoś':! czytanych książek, choć czytanie nie przeszkadzało im górować nad innymi dziećmi, jeśli idzie o zdolność przystosowania społecznego i przewodzenia nad kolegami.

Choć w powyższym omówieniu podsumowano główne rezultaty badań nad zależnością uczenia się od lęku, występują pewne dalsze komplikacje. Na przykład, przerywanie uczenia się informacjami o sukcesie lub niepowodzeniu obniża na ogół wyniki badanych o wysokim poziomie lęku, lecz polepsza wyniki osób o niskim poziomie lęku (Mandler i S. B. Sarason, 1952), a zatem badani o wysokim poziomie lęku osiągają w warunkach silnej motywacji wyniki gorsze niż w warunkach słabej motywacji (I. Sarason, 1956). Wszystkie te badania pod pewnym względem są zgodne: badani o wysokim poziomie lęku nie znoszą w ogóle żadnego nacisku, nawet przerywania, gdyż gubią się wtedy podczas wykonywania złożonych zadań polegających na uczeniu się.

Co to jest problem? Gdy tylko aktywność zmierzająca do jakiegoś celu zostaje zahamowana, gdy potrzeba pozostaje niezaspokojona, wątpliwość – nierozwiązana, a pytanie bez odpowiedzi, człowiek staje przed problemem. Obecnie przechodzimy do rozpatrzenia realistycznych sposobów rozwiązywania problemów, kiedy to gromadzi się dowody, przeprowadza rozumowanie i osiąga się zadowalające rozwiązanie 8.

Ponieważ bliźnięta dwujajowe są bardziej zbliżone do siebie pod względem inteligepcji niż zwykłe rodzeństwo, widzimy, że środowisko musi również odgrywać pewną rolę w wyznaczaniu inteligencji. Przyczyną tej różnicy muszą być wpływy środowiskowe, ponieważ z genetycznego punktu widzenia bliźnięta dwujajowe nie są do siebie bardziej podobne niż zwykłe rodzeństwo. Dzielą one jednakże wspólne środowisko wewnątrzmaciczne i wspólnie podlegają wszelkim wpływom, wynikającym z warunków odżywiania bądź ze stanu hormonalnego matki w okresie ciąży. Te warunki okresu płodowego są potężnym czynnikiem środowiskowym, wpływającym na ich rozwój. Również po urodzeniu mają one bardziej podobne środowisko niż zwykłe rodzeństwo. Bracia i siostry, którzy przychodzą na świat osobno, rodzą się w rodzinach o różnej liczbie członków, gdy rodzice ich są w innym wieku i mają inne doświadczenia. Te różnice w strukturze rodziny są bez wątpienia doniosłym czynnikiem środowiskowym, wpływającym na kształtowanie wielu cech psychicznych. Dzieci urodzone jako bliźnięta mają tyle samo braci i sióstr, mają rodziców w tym samym wieku o jednakowej pozycji społeczno-ekonomicznej i są (zazwyczaj) wychowywane według tych samych teorii, jeśli idzie o odżywianie i pielęgnację. Chociaż więc środowiska społeczne obu bliźniąt są odmienne ze względu na różnice, które występują między takimi bliźniętami, są one na ogół bardziej podobne niż w przypadku zwykłego rodzeństwa, a nieco mniej podobne niż u bliźniąt jednojajowych.