Nauka o Psychologii - Psycholog Gdynia, Białystok, Katowice

Wiele energii społecznej wydatkuje się na uczenie, tj. na nauczanie w szkołach, na wyuczenie robotników ich zawodu oraz na nakłonienie ludzi, by przyjęli taki czy inny pogląd na sposoby rozwiązywania problemów społecznych. Celem stosowanej psychologii uczenia się jest zapewnić jak najwyższy poziom uczenia się przy możliwie największej efektywności. W ostatnich latach przeprowadzono wiele publicznych dyskusji nad zagadnieniami związanymi z wyborem metod nauki czytania, arytmetyki i społecznego zachowania. Wszystkie one dotyczą właściwego zastosowania w praktyce zasad uczenia się.

Jakie zasady organizacji uczenia się ilustrują te maszyny? Lumsdai- ne (1959) zwraca uwagę na następujące trzy zagadnienia:

Pedogogowie pracujący w poradniach korekcyjnych, którzy patrzą na uczenie się jako na aktywność dziecka i starają się pomóc mu zaspokoić jego potrzeby i zrozumieć otaczający je świat, często dochodzą do wniosku, że ich diagnozy muszą sięgać poza konkretne trudności w nauce. Bywa więc często tak, że dziecko jest ogólnie opóźnione w rozwoju, tak że stawiane mu zadania są dlań istotnie zbyt trudne, niekiedy zaś zazdrość dziecka o braci i siostry oddziałuje niekorzystnie na jego naukę. Dziecko może czuć niechęć do autorytetu i dlatego może mu być trudno dostosować się do sztywnych i arbitralnych wymagań poprawnej pisowni. Czasami procedura stosowana wobec dziecka w poradni dziecięcej w bardzo małym stopniu lub wcale nie uwzględnia bezpośredniej pracy nad odrabianiem zaległości w nauce. Gdy pewne problemy, takie jak np. stosunki między dzieckiem a rodzicami, zostaną wyjaśnione, praca dziecka w szkole może poprawić się bez poświęcania specjalnej uwagi jego brakom w opanowaniu materiału.

Kłopotliwą kwestią przy interpretowaniu praktycznego znaczenia motywacji w uczeniu się jest rozróżnienie między wykonaniem a uczeniem się. Zmiana w motywacji może wpływać na sposób, w jaki uczenie przejawia się w zachowaniu, nie wpływając na samo uczenie się. Spotkaliśmy się z tym problemem przy omawianiu utajonego uczenia się (s. 409). Zmiana w wykonaniu nie musi być zmianą w uczeniu się. Na przykład, pod wpływam jakiegoś środka farmakologicznego dana osoba może wykonywać jakąś czynność bardzo słabo, co nie jest równoznaczne z tym, że zapomniała wszystko, czego się przedtem nauczyła. Gdy środek ten przestanie działać, będzie wiedziała to, co wiedziała przedtem. Kwestia ta powstaje zwłaszcza wtedy, gdy przeciwstawia się karę nagrodzie. Wyniki eksperymentów zdają się świadczyć, że pozytywne przynęty prowadzą nie tylko do lepszego wykonania, lecz także do lepszego uczenia się. Przynęty negatywne stosowane jako kary wykazują tendencję do redukowania wykonania, lecz nie redukują uczenia się. Tylko staranne eksperymenty mogą ustalić różny wpływ tych przynęt na wykonanie i uczenie się. W większości praktycznych sytuacji nie kłopoczemy się tym rozróżnieniem, ponieważ warunki, które prowadzą do pomyślnego wykonania, sprzyjają zwykle pomyślnemu uczeniu się. Przypadki negatywne są jednak poważniejsze, ponieważ okoliczności, które wpływają hamująco na wykonywanie niepożądanych czynności, mogą prowadzić raczej do kłopotliwego wyparcia niż do upragnionej eliminacji niepożądanego nawyku.

Ponieważ choroby psychiczne, jak przekonamy się później (jest o tym mowa w rozdz. 19), stanowią poważny problem społeczny, szereg badań miało na celu ustalenie komponentu dziedzicznego w tych chorobachŁ Szczególną uwagę poświęcono chorobie zwanej schizofrenią.

Metoda Cattella (16 PF Questionnaire), który użył 16 skal mierzących poszczególne „czynniki osobowości”, stanowi przykład innego podejścia do problemu układania inwentarza osobowości. Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości został oparty w sposób empiryczny na wynikach badań grup pacjentów z rozpoznanymi zaburzeniami psychicznymi. W Inwentarzu Upodobań Osobistych Edwardsa posłużono się klasyfikacją motywów dokonaną przez jednego z psychologów (Murraya) jako podstawą doboru pytań. Catteil zaczął od zgromadzenia wielkiej liczby ocen dotyczących cech osobistych i zachowaniu rozmaitych ludzi i za pomocą analizy czynnikowej znalazł powiązania między nimi. Następnie opracował pytania inwentarza dostosowane do tych linii podziału, które sugerowały wyniki analizy czynnikowej. Rezultaty tej olbrzymiej pracy zostały skondensowane w stosunkowo krótkim teście, który daje zestaw 16 względnie niezależnych miar, takich jak skłonność do dominowania, zrównoważenie uczuciowe, radykalizm czy wysoka samoocena (Catteil, 1957b). Chociaż w zasadzie test ten ma pewne zalety, to jednak poszczególne skale, czyli podtesty, są zbyt krótkie na to, by mogły odznaczać się dużą rzetelnością. Test ten nie jest więc zbyt użyteczny przy badaniu pojedynczych przypadków.

Wyniki trzech różnych badań nie są zgodne pod względem ogólnej częstości występowania opóźnienia umysłowego, natomiast we wszystkich przypadkach największy procent dzieci sklasyfikowanych jako opóźnione przypadał między 10 a 14 rokiem życia. (Źródło: Masland, Sarason i Gladwin, 1958, s. 140). potrafi robić, bez odwoływania się do testów inteligencji. W granicznych przypadkach wszelka klasyfikacja staje się trudna. Rozróżnienie pomiędzy osobą tępą, lecz normalną a nienormalną zależy od interpretacji „granicy powodzenia społecznego w sprzyjających warunkach”. Robotnik rolny, który nie byl w stanie ukończyć szkoły, lecz żyje swym własnym życiem jako robotnik najemny na farmie, spędzając wolny czas w pobliskim miasteczku, jest ekonomicznie niezależny i jest normalny w swoim środowisku mimo swej wyraźnej tępoty – ten sam człowiek mógłby mieć trudności z samodzielnym utrzymaniem się w 'mieście. A zatem rozróżnienie między człowiekiem tępym, lecz normalnym a nienormalnym zależy od stopnia złożoności warunków społecznych, w których musi on zachować swą samodzielność. Klasyfikacja danej jednostki na podstawie kryteriów społecznych mogłaby ulec zmianie wraz ze zmianą miejsca pobytu tejże jednostki, mimo że jej inteligencja „testowa” pozostałaby taka sama.

Testy inteligencji mają za zadanie mierzyć te zdolności, które decydują o różnicy pomiędzy człowiekiem oystrym a tępym. Ponieważ bystrość umysłu ma doniosłe znaczenie dla sukcesów w szkole, w pracy zawodowej oraz dla przystosowania się społecznego w ogóle, test inteligencji jest jednym z najważniejszych narzędzi, wypracowanych przez psychologię. Słusznie zatem uczynimy, jeśli w naszych studiach nad różnicami indywidualnymi zapoznamy się dokładniej z istotą testów inteligencji oraz z wynikami, których te testy dostarczają.

Chociaż dziedziczność, ogólnie biorąc, jest przyczyną podobieństw między rodzicami a potomstwem, genetyka uczy nas, aby badać to, có kryje się pod tymi powierzchownymi podobieństwami. W istocie, pewne przypadki braku podobieństwa między rodzicami a potomstwem dostarczają nam ważnych wskazówek co do mechanizmu dziedziczności Na przykład fakt, że trzy czwarte potomstwa jednej pary czarnych świnek morskich jest barwy czarnej, a jedna czwarta – barwy białej, ilustruje jedną z podstawowych zasad dziedziczności' inną zasadę ilustruje fakt, że rodzice, którzy widzą barwy normalnie, mogą mieć połowę synów częściowo ślepych na barwy. Aby zrozumieć te przykłady, musimy dokonać rozróżnienia pomiędzy fenotypem – rzeczywistym osobnikiem, takim jakiego możemy opisać (np czarna świnka morska lub matka, która widzi barwy normalnie). a genotypem – osobnikiem jako nosicielem cech genetycznych które on sam może przejawiać lub ich nie przejawiać (np. matka która może przekazywać swym synom częściową ślepotę na barwy)

Metody statystyczne zdobywają coraz większe znaczenie we wszystkich gałęziach nauki, lecz szczególnie ważne są w psychologii, a to ze względu na złożoność i zmienność zjawisk, którymi się ona .’Zajmuje.

Symbol reprezentuje coś innego. Niektóre symbole są konkretnymi przedmiotami, np. znaki drogowe: słowa są szczególnie doniosłym rodzajem symboli i dlatego mowa jest ważnym czynnikiem w procesie myślenia. Symbol przenosi znaczenie, lecz dokładny charakter zależności między symbolem a reprezentowanym przez niego przedmiotem (tj. jego znaczenie) stanowi kwestię, co do której psychologowie nie są zgodni,

Są ludzie wyraźnie' nerwicowi, którzy jednocześnie mogą odznaczać się możliwościami twórczymi, wśród wielu innych mogą występować tylko pewne nerwicowe cechy. Twórców charakteryzują niekiedy pew- ne cechy niedojrzałości czy dziecięcości, takie jak: (1) zależność od innych połączona z odmową przyjęcia- (czy wypełniania) zwykłych obowiązków społecznych wieku dojrzałego: (2) przeciwstawianie się autorytetowi i konwencji: (3) poczucie wszechmocy czy też to, co nazywano poczuciem powołania (Gough, 1957: McGurdy, 1957): (4) naiwność, czyli bezkrytyczna łatwowierność w pewnej sferze intelektualnej bez względu na to, jak są krytyczni w innych dziedzinach. Nie należy się dziwić, że cechy te łączą się z elastycznością, brakiem konformizmu oraz pełnym wyobraźni syntetycznym ujęciem, co stwierdzono w badaniach ilościowych. Najbardziej zaskakująca jest cecha ostatnia, a mianowicie naiwność. Jones (1957) zgromadził w tym zakresie wiele materiału. Przytacza więc fakty z biografii Kopernika, Darwina, Goethego i Newtona. Każdy z tych wielkich myślicieli na pewnym polu zdradzał zadziwiającą łatwowierność: Kopernik w swej fascynacji poglądem Arystotelesa, że doskonałość Boskiego Twórcy wymaga ruchu kolistego, Darwin w osobliwej koncepcji „pangenezy”, którą zresztą zignorowano, Newton w pewnych fantastycznych wnioskach dotyczących symbolizmu Księgi Daniela i Apokalipsy. Co się tyczy Goethego, Jones cytuje Tomasza Manna, który mówi o nim jako o „połączeniu w jednej ludzkiej istocie największych talentów intelektualnych z najbardziej zdumiewającą naiwnością”. Według interpretacji Jonesa fakty te oznaczają, że człowieka genialnego cechuje charakterystyczna podatność na nowe idee, a to, że niektóre z nich przyjmuje bezkrytycznie, może być pewną ceną za twórcze idee, które wytrzymały wszelką krytykę.