W rozdziale trzynastym mówiliśmy o problemie oceny postaw i o używanych w tym celu kwestionariuszach. Najczęściej korzysta się z dwóch skal: skali Thurstone’a i skali Likerta. Metoda Thurstone’a polega na przedstawieniu listy stwierdzeń dotyczących określonych postaw, do których respondent ma się ustosunkować, wyrażając zgodę, niezgodę lub brak zdania. Ogólny wynik stanowi średni rezultat uzyskanych na skali odpowiedzi pozytywnych — zgodnych z pytaniem kwestionariusza.

Osobnik O znajduje się pomiędzy dwoma negatywnymi sytuacjami: nieprzyjemnym zadaniem Zn. i nieprzyjemną karą K„. Starałby się uniknąć tego wyboru, gdyby nie bariery. (Źródło: Lewin, 1942, zmodyfikowane). cy się próbuje znaleźć jakieś inne wyjście. Reakcje te przedstawiono na wykresie w postaci przerywanej strzałki. Osoba kontrolująca zachowanie O musi stworzyć bariery, aby zmusić uczącego się do stawienia czoła temu konfliktowi i do nieopuszczania pola. W badaniach nad zwierzętami bariery takie tworzymy za pomocą ścian i dachów nad korytarzami, dzięki którym zwierzę nie może uciec: również w przypadku uwięzionych ludzi stosuje się wysokie mury i zakratowane okna. Dla dzieci jednakże bariery stwarzają zwykle rodzice lub nauczyciele. Matka pilnuje, aby dziecko siedziało spokojnie na swym krześle i jadło, w przeciwnym razie zostanie ukarane. Kara będzie czynnikiem kontrolującym zachowanie dziecka, jeśli jej odstręczająca wartość jest wystarczająco duża w porównaniu z odstręczającą wartością nie łubianej potrawy. Zanim konflikt zostanie rozwiązany, dziecko może atakować barierę za pomocą wszelkich sposobów, które według niego mogą być skuteczne – np. uporu, skarg, płaczu, ociągania się. Bariery przy karze są silniejsze niż przy nagradzaniu, a charakter konfliktu jest w tych dwóch przypadkach' odmienny. Czynności regulowane przez groźbę kary mogą stać się coraz bardziej znienawidzone, podczas gdy czynności, na które oddziałuje się ża pomocą nagród, mogą stać się interesujące i łubiane. Zarówno nagrody, jak ,i kary mogą prowadzić do niechęci w stosunku do autorytetu: bez autorytetu ani groźba kary, ani obietnica nagrody nie mogą być skuteczne.

Dorośli również -jak wiadomo – często uciekają się do reakcji uzależnienia. Bywa, że reakcja taka staje się nawet przyjętą metodą ataku. U niektórych osób przybiera ona formę pragnienia pełnej opieki. O takich właśnie ludziach czytamy czasem na pierwszych stronach gazet, kiedy – najczęściej pod naciskiem jakichś nowych przepisów ubezpieczeniowych – krewni ujawniają istnienie samotnika, który nigdy nie opuszcza swego pokoju, nawet po to, by się umyć, i żąda, żeby posiłki przynoszono mu do łóżka.

Obsesje są to stałe, świadome myśli lub pragnienia, które sama jednostka uznaje za mniej lub bardziej irracjonalne. Obsesyjny neurotyk nie akceptuje swej obsesji, ale nie umie jej zwalczyć. Wielu skądinąd racjonalnych ludzi przyznaje, że nie potrafi pozbyć się pewnych uprzedzeń, choć jednocześnie stwierdza, że nie mają one żadnych racjonalnych podstaw. U dziecka, które nie czuje się emocjonalnie bezpieczne, może pojawić się podejrzenie, że jest sierotą, a jego rodzice w rzeczywistości nie są z nim w żaden sposób spokrewnieni. Inną dość powszechnie występującą myślą obsesyjną jest przekonanie, że wychodząc z domu, nie zakręciło się gazu lub nie zamknęło drzwi na klucz. Bardziej niebezpieczne jest nagle pojawiające się pragnienie popełnienia przestępstwa lub jakiegoś lubieżnego czynu.

Pomiędzy symbolem a przedmiotem oznaczanym przez ten symbol istnieje' jakiś związek. Różne są na ten temat poglądy (Osgood, 1953, Brown, 1958).

Poczynając od wieku około trzydziestu pięciu lat, czyli od wieku, kiedy jednostka zaczyna doświadczać zagrożeń w życiu zawodowym lub seksualnym ze strony młodszych od siebie, może pojawić się krótkotrwałe urojenie prześladowcze będące skutkiem doznanej porażki lub frustracji. Stan taki nazywamy epizodem paranoi- dalnym. Z wyjątkiem tego określonego urojenia jednostka ma dobry kontakt z rzeczywistością i prognozy leczenia są bardzo dobre. Z tego powodu stany epizodów paranoidalnych odróżnia się od schizofrenii paranoidalnej.

Zdolność dokonywania inteligentnych wyborów jest wysoko ceniona. Niestety większość obiegowych poglądów na temat sposobów doskonalenia tej zdolności nie opiera się na faktach psychologicznych.

Jeśli jakaś przeszkoda stoi na drodze do bezpośredniego osiągnięcia upragnionego celu, dziecko zaatakuje ją z furią. Atak małego dziecka to wojna totalna, a jej celem jest usunięcie niewygodnego obiektu lub przeciwnika, zniszczenie go albo zabicie. Jeśli ów nawyk reagowania agresją zostanie wyuczony i utrwalony, będzie on równie trudny do przezwyciężenia jak inne nabyte nawyki. W rzeczywistości agresja – w swej wzbogaconej intelektem postaci – leży u podstaw wszelkiej aktywności naukowej. Sam atak nie jest zatem czymś, co samo w sobie jest złe. Zły jest jedynie wtedy, gdy – podobnie jak u dzieci, które nie zostały jeszcze dostatecznie uspołecznione – staje się bezmyślną, nie kontrolowaną agresją przeciwko czynnikowi frustracji.

We wzorze tym log2 oznacza „logarytm o podstawie 2”, który jest łogarytmem w systemie binarnym (dwójkowym), podczas gdy znane nam logarytmy w systemie dziesiętnym można zapisywać logio (lub po prostu log). Wartość log2 z 8 wynosi 3, zgodnie z podanym wyżej przykładem.

Ponieważ wiele osób studiujących początki psychologii ma słabe przygotowanie matematyczne i lęk przed stosowaniem posiadanych już wiadomości z matematyki, to uważają one często, że pojęcia statystyczne są dla nich niedostępne. Rozdział ten opracowano zakładając, że problemy statystyki mają w gruncie rzeczy charakter logiczny,' tin. wymagają przede wszystkim tego, by o wynikach myśleć w sposób uporządkowany, i że wstępne zaznajomienie się ze statystyką opisową i wnioskowaniem statystycznym nie przekracza możliwości studenta, który potrafi wykonywać działania arytmetyczne i zna choć na tyle algebrę, by posługiwać się znakami plus i minus oraz podstawiać w równaniach liczby na miejsce liter.

Słowo „sumienie” prowadzi nas do grupy motywów zwanych niekiedy „wyższymi”, ponieważ są uznawane za górujące etycznie nad motywami wrodzonymi, seksualnymi i społecznymi. Obejmują one altruistyczne motywy poświęcenia dla rodziny, przyjaciół, rodaków, ludzkości, bezinteresowne poświęcenie dla ideałów takich jak prawda, oraz motyw honoru nakazujący moralne zachowanie nawet wówczas, gdy nie ma świadków.

W trakcie spotkań z terapeutą Tomasz czytał na glos. Czytając opowiadanie o psie, zaczął robić błędy, co trwało dopóty, dopóki nie przerwał czytania, aby opowiedzieć o psie, którego kiedyś posiadał. Bardzo kochał swojego psa, lecz nie pozwolono mu go trzymać. „Bałem się, że mój pies mógłby zdechnąć, a ja bym o tym nie wiedział”, – wyjaśnił – „To jest okropne zastanawiać się, czy ktoś, ko’go się kocha, jest żywy czy martwy”.