Uruchamiając procesy warunkowania, potrafimy sprawić, że niemal każdy bodziec będzie wywoływał emocjonalną reakcję. Przypuśćmy, że w obecności niemowlęcia z telewizora dobiega nagły, ostry krzyk. Dziecko jest przerażone i zaczyna płakać. Później sam widok odbiornika telewizyjnego może zadziałać na to dziecko jako „bodziec lękowy”. W analogiczny sposób pękające baloniki w miarę poznawania, będzie miała przypuszczalnie wyższą wartość artystyczną niż kompozycja, która z czasem będzie wydawać się coraz bardziej banalna.

Każda reakcja neurotyczna zawiera represję – zwykle związaną z określonymi wspomnieniami z życia neurotyka. W dysocjacji zwanej amnezją dominującym problemem są zaburzenia pamięci. Ludzie z zaburzeniami tego typu nagle zapominają, kim są. Nie potrafią sobie przypomnieć własnego nazwiska ani adresu, a często nie rozpoznają tych danych nawet wtedy, kiedy policja lub rodzina im je przedstawi.

Pierwszą z tych teorii nazywa się teorią kozła ofiarnego lub teorią przeniesionej agresji. Zakłada ona, że zablokowanie realizacji celu wywołuje frustrację, która z kolei prowadzi do agresji. Często zdarza się, że osoba sfrustrowana nie może zaatakować — jako zbyt potężnej — rzeczy lub osoby będącej bezpośrednią przyczyną jej frustracji. W rezultacie agresja zostaje przeniesiona i skierowana na słabsze grupy społeczne lub grupy mniejszościowe.

Dzieci z wiejskich okręgów w Ameryce uzyskują na ogół gorsze wynik w testach inteligencji niż dzieci miejskie. Na przykład, przy standaryzacji stanfordzkicj skali Bineta dzieci wiejskie w wieku szkol- nym (od 6 do 18 lat) osiągały ilorazy inteligencji mniej więcej o 10 punktów niższe niż dzieci miejskie (McNemar, 1942, s. 37). W Europie badania nad dziećmi w kilku wielkich miastach i w okręgach wiejskich przyniosły podobne rezultaty (Klineberg 1931). W Szkocji jednak różnicy tej nie stwierdzono (Rusk, 1940).

Termin „neurastenia” stosowano kiedyś w odniesieniu do niemal wszystkich nerwic. Obecnie oznacza stan, w którym dominującym objawem jest ciągłe zmęczenie. Najczęściej występuje ona u tzw. nerwowych pań domu, które są zaniedbane przez rodzinę. Stan ów wyraża pragnienie wstrzymania wszelkiego funkcjonowania. Pragnienie to jest reakcją na – również stłumione – poczucie niższości i zagrożenia. Ponieważ neurastenia powoduje, że osoba taka często ucieka się do wypoczynku, relaksu i snu, to objawy te zaspokajają również wyparte pragnienie zależności. Dzięki nim pacjent skupia na sobie uwagę i wzbudza sympatię.

W jaki sposób Binet mógł wiedzieć, że wybrał właściwe zadanie? Binet, a także ci, którzy przyszli po nim, opracowali metody badania poszczególnych zadań pozwalających upewnić się, że zadania te służą zamierzonym celom. Nie wystarczy spojrzeć na zadanie i zadecydować, że potrzebna jest inteligencja, aby dać na nie poprawną odpowiedź. Niektóre „chytre” czy „pomysłowe” zadania, które zdają się pobudzać badanego do największego wysiłku myślowego, okazały się niewłaściwe, ponieważ dobra lub zła odpowiedź zależała od przypadku. Najbardziej użyteczne okazują się czasem pytania nieco „przyziemne”, dotyczące np. zwykłych wiadomości. Takie pytania są niezależne od czynników kulturowych, ponieważ wszyscy mieli szanse nauczyć się odpowiedzi na nie.

W wielu wcześniejszych rozdziałach tej książki zajmowaliśmy się problemem zachowania jednostki — jak postrzega, uczy się, pamięta, myśli itd. Obszar zainteresowań psychologii społecznej jest nieco inny. Trudno ściśle zdefiniować przedmiot psychologii społecznej, jednakże szeroko rzecz ujmując, psycholog społeczny zajmuje się badaniem zachowania jednostek w kontekście społecznym. Interesują go zatem postawy, przesądy, zachowania w grupie, interakcje społeczne itp.

Dane przytoczone w późniejszym sprawozdaniu (Terman i Odeń 1959) świadczą, że wybitne zdolności badanych zdobywały sobie w miarę upływu czasu coraz pełniejsze uznanie. W wydaniu z 1955 r. American Men oj Science uwzględniono 70 mężczyzn i 7 kobiet z badanej grupy, podczas gdy w wydaniu z 1944 roku wymieniono jedynie 19 mężczyzn. Liczba osób uwzględnionych w ,,Who’s Who in America” wzręsła z 5 w 1946 r. do 33 w 1958. Zdobycie uznania wymaga czasu: grupa ta, wybrana w dzieciństwie, spisała się dobrze.

Wiele innych zachowań z życia codziennego ma swoje źródła w uwarunkowaniach postaw emocjonalnych i od tych uwarunkowań zależy. Uprzedzenia religijne lub rasowe, które nie zostały spowodowane bezkrytycznym przejęciem postaw rodziców, bywają często rezultatem odosobnionych zdarzeń. Nieraz jednostkowe niemiłe doświadczenie z pojedynczym przedstawicielem innej rasy czy religii może być wystarczająco silne, by doszło do trwałego skojarzenia niemiłej okoliczności z całością danej rasy lub religii.

W czasie I i II wojny światowej testy psychologiczne zastosowano do określania uzdolnień milionów ludzi. Nigdy przedtem jakiś jeden program badań testowych nie dostarczył tak wielu danych. W trakcie I wojny światowej opracowano dwa poważniejsze testy, znane jako Test Alfa Armii Amerykańskiej (Army Alpha) (dla umiejących czytać i pisać ipo angielsku) oraz Test Beta Armii Amerykańskiej (Army Beta) (dla niepiśmiennych oraz nie znających dobrze języka angielskiego). Są to testy grupowe w odróżnieniu od testów Bineta, które są testami indywidualnymi. Test grupowy, podobnie jak zwyczajny egzamin pisemny, można przeprowadzić jednocześnie z wieloma badanymi. Testy wojskowe Alfa i Beta wzorowano w pewnym stopniu na testach Bineta, a specjaliści, którzy je opracowali, mieli doświadczenie z wcześniejszymi wersjami Bineta.

Motywy seksualne są podobne do motywów przetrwania w tym sensie, że stanowią bezpośredni wyraz potrzeb ciała, jednakże przypominają również motywy społeczne, ponieważ podlegają znacznym modyfikacjom. Społeczne konwencje udaremniają bezpośrednią realizację popędu seksualnego pojawiającego się już w okresie dzieciństwa. Przeszkody natury ekonomicznej i konwencje społeczne utrudniają jego zaspokojenie także w okresie dojrzewania.

Po omówieniu rozlicznych aspektów emocjonalnych reakcji na bodźce możemy przystąpić do przeanalizowania wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy nimi. Problem ten był przedmiotem innej znanej teorii Williama Jamesa.